ارزيابي زمين‌آماري تغييرات برخي ويژگي‌هاي خاك در پي تخريب جنگل‌هاي بلوط در دشت مختار ياسوج

Geostatistical Assessing of some Soil Properties Variability Due to the Oak Land Deforesting in Mokhtar Plain, Yasouj

پيش‌بيني دقيق تغييرات ويژگي‌هاي مختلف خاك طي تغيير كاربري اراضي، اطلاعات سودمندي را در اختيار طراحان برنامه‌هاي مديريت اراضي قرار مي‌دهد. در اين پژوهش، اثر تغيير كاربري اراضي از جنگل متراكم (تخريب‌نشده) بلوط به جنگل نيمه‌متراكم (تخريب‌شده) و سپس ديم‌كاري بر برخي ويژگي‌هاي خاك، در منطقه مختار ياسوج مطالعه شده است. بدين منظور، 100 نمونه خاك سطحي (صفر تا 30 سانتي‌متر) به‌صورت تصادفي برداشت و مقادير برخي ويژگي‌هاي فيزيكي و شيميايي در آنها اندازه‌گيري شد. پس از تجزيه آماري داده‌ها، نقشه‌هاي پيوسته توزيع مكاني براي هر ويژگي با كمك تخمين‌گرهاي كريجينگ معمولي و وزن‌دهي معكوس فاصله در محيط نرم‌افزاري ArcGIS 10.2 تهيه شد. بررسي ميانگين داده‌هاي ويژگي‌هاي مورد مطالعه، نشان از آن داشت كه تغيير كاربري اراضي از جنگل بلوط متراكم به جنگل تخريب‌شده و سپس ديم‌كاري، موجب شد تا مقادير ويژگي‌هاي درصد ماده آلي و ظرفيت تبادل كاتيوني خاك در روندي كاهشي و جرم مخصوص ظاهري در روندي افزايشي تغيير يابند. هم‌چنين، مقادير ويژگي‌هاي درصد رس، هدايت الكتريكي و درصد كربنات كلسيم معادل با كاهش جزيي و واكنش خاك و درصد شن با افزايش جزيي همراه بودند. در ميان ويژگي‌هاي خاكي مورد بررسي، ويژگي درصد ماده آلي خاك، به‌عنوان يكي از مهم‌ترين شاخص‌هاي كيفيت خاك با تغييرات چشمگيري همراه بود و ميانگين آن در سه كاربري مزبور به‌ترتيب، 6/74، 3/42 و 1/58 درصد انداز‌گيري شد. در تأييد اين نتايج، بررسي نقشه پراكنش مكاني متغيرهاي مورد مطالعه نيز گواه آن بود كه مطلوب‌ترين مقادير ويژگي‌هاي منطقه در بخش‌هاي جنوب غربي منطقه با كاربري جنگل بلوط متراكم يافت مي‌شوند و با افزايش فاصله به سمت بخشهاي شمال شرقي با كاربري كشت ديم، از مطلوبيت آنها كاسته مي شود. بر اساس نتايج پژوهش حاضر، ميتوان اظهار داشت كه تخريب گسترده جنگلهاي متراكم بلوط و تغيير كاربري اراضي مربوطه، منجر به كاهش قابل ملاحظه برخي ويژگيهاي كيفي خاك شده و در نتيجه با ادامه چنين روندي، بخش بزرگي از خاك هاي منطقه قابليت استفاده خود را از دست خواهند داد.

Assessing the variation of different soil properties through the land use changes may provide useful information for land managers. The present study aimed to assess the soil quality variation due to the land use changes from dense (non-degraded) to semi-dense (degraded) oak forest and then to dry-farming in Mokhtar plain located in Yasouj region. A total number of 100 surface soil samples were collected in order to analyses of the selected physicochemical soil properties. After statistical analyses, the continuous distribution maps were prepared for all soil variables using ordinary kriging and inverse distance weighting methods in ArcGIS software (ver. 10.2; ESRI). Analyses of the average values of selected soil properties showed that after changing the land use from dense to the degraded oak forest and then to dry-farming, organic matter and CEC changed in a decreasing trend and bulk density changed in an increasing trend. Moreover, electrical conductivity, carbonate calcium equivalent and clay percentage decreased in lower contents; whereas soil pH and sand percentage inconsiderably increased. Among the soil properties, organic matter content as one of the most important soil quality indices showed a significant change with an average of 6.74%, 3.42% and 1.58% in dense forest, degraded forest, and dry-farming lands, respectively. Supporting these findings, spatial distribution maps of the selected properties revealed that the most optimum soil properties were found in the southwest of the studied area, i.e. in the soils covered with dense oak forest; whereas increasing distance to the dry-farming lands in the northeast of the area, the selected soil properties were adversely changed. According to these findings, it can be stated that wide deforesting and land use change have been led to the considerable soil quality decline and therefore if deforesting will not be stopped a huge portion of the studied soils may lose their vital capabilities.