شناسايي و تحليل تأثير متغيرها و شاخص‌هاي مؤثر در اهميت راهبردي هريرود براي ايران با رويكرد تحليل تاثيرات متقابل

IdentifyiIdentifying and Analyzing the Effects of Variables and Indicators Effectively on the Strategic Importance of Harirud for Iran with the Interaction Impact Analysis Approach

يكي از مشكلات در تجزيه و تحليل مناسبات هيدروپليتيك در سيستم رودخانه‌هاي بين المللي اين است كه عوامل يكسان مي‌توانند طيف متنوعي از منازعه يا همكاري ايجاد كنند و حتي يك متغير يكسان ممكن است در هر كشور ساحلي نقش متفاوتي در ارتباط با ساير متغيرها ايفا كند؛ بنابراين شناخت متغيرها و نقشي كه هر متغير در تدوين الگوي تجزيه‌وتحليل فرصت‌ها و مخاطره‌ها براي كشورهايي كه حوضه‌ي آبريز مشترك با ديگر كشورها دارد، ضروري است. ايران در حوضه‌ي آبريز هريرود با افغانستان مشترك است. قرار گرفتن اين حوضه در نوار خشك و نيمه‌خشك جهاني سبب وابستگي ايران به آب هريرود براي تأمين نياز آب خاور و شمال خاوري‌ و به‌ويژه كلان‌شهر مشهد شده‌است. برنامه‌هاي توسعه‌اي افغانستان در نظام پساطالبان سبب كاهش ورود آب هريرود به ايران شده كه مي‌تواند زمينه‌ساز چالش در امنيت ملي ايران گردد. از‌اين‌روي سوال پژوهش اين است: متغيرها و شاخص‌هاي تاثيرگذار در اهميت راهبردي هريرود براي ايران كدام است؟ براي اين منظور با استفاده از مطالعات كتابخانه‌اي و ميداني 86 شاخص شناسايي و در قالب نشست‌هاي تخصصي با كارشناسان در سه‌ گروه متغيرهاي جغرافيايي ـ ژئوپليتيكي، فني ـ اقتصادي و سياسي ـ اجتماعي دسته‌بندي شدند. پس از شناسايي مهم‌ترين متغيرها با روش دلفي، نقش هر متغير در تحليل ساختاري متغيرها با نرم‌افزار ميك‌مك بررسي شده‌است. نتايج حاكي از آن است كه متغير جغرافيايي‌ـ‌‌ ژئوپليتيكي تاثيرگذارترين و تاثيرپذيرترين متغير و شاخص‌هاي اهميت هريرود براي آب آشاميدني، امنيت غذايي، امنيت منابع آبي و جايگاه افغانستان در سياست خارجي ايران شاخص‌هاي راهبردي در اهميت هريرود براي ايران هستند.

One of the problems in analyzing hydro-political relations in the system of international rivers is that the same factors can create a wide range of conflict or cooperation, and even an identical variable may play a different role in relation to other variables in each coastal country; Therefore, the recognition of the variables and the role that each variable has in developing a pattern of analysis of opportunities and risks for countries that share transboundary waters with other countries is essential. Iran is in the Harirud basin shared with Afghanistan. The presence of this basin in a dry and semi-arid strip of world has caused Iran's dependence on the water of Harirud to provide water to the east and northwest, and especially to the metropolis of Mashhad. Therefore, the research question is: What are the variables and indicators effective on the Strategic Importance of Harirud for Iran? For this purpose, 86 indicators were identified using library and field studies and categorized in geographical-geopolitical, technical-economical, and political-social variables in expert meetings with experts. After identifying the most important variables using the Delphi method, the role of each variable in the structural analysis of the variables has been investigated with the help of the Micmac software. The results indicate that geopolitical -geographical variables are the most effective and Most impressive variables, and indicators of the importance of Harirud for drinking water, food security, security of water resources and Afghanistan's position in Iran's foreign policy, strategic indicators for the importance of Heriud for Iran.