اثرات مؤلفه‌هاي اقتصادي بر ميزان تاب‌آوري روستاييان سيل‌زده؛ مطالعه موردي روستاهاي حاشيه گرگانرود

Effects of Economic Components on the Resilience of Flooded Villagers; a Case Study of Gorganrud Marginal Villages

اهداف و زمينه‌ها: مطابق آمارهاي جهاني، سيل تلفات و خسارات مالي عمده‌اي به جوامع بشري وارد كرده ‌است. آسيب‌پذيري در مواجهه با مخاطرات طبيعي، ريشه در فقدان پس‌اندازها و سرمايه‌هاي مالي، ضعف و ناتواني در دريافت و بازپرداخت تسهيلات بانكي و نيز عدم پوشش كافي بيمه در ميان خانوارهاي روستايي دارد و موجب تشديد خسارات و تلفات مي‌شود. هدف اين پژوهش، بررسي و تحليل رابطه بين مؤلفه‌هاي اقتصادي و ميزان تاب‌آوري روستاهاي حاشيه گرگانرود در استان گلستان، در مواجهه با مخاطرات سيل بود. روش‌شناسي: اين پژوهش با روش توصيفي- تحليلي در 106 روستاي واقع در حريم يك كيلومتري گرگانرود (22942 خانوار) انجام شد. 31 روستا و 318 خانوار به روش نمونه‌گيري خوشه‌اي تصادفي انتخاب و وارد مطالعه شدند. براي گردآوري داده‌ها از روش‌هاي اسنادي و ميداني به كمك پرسش‌نامه استفاده شد. براي تجزيه و تحليل داده‌ها از نرم‌افزار ArcGIS استفاده شد. يافته‌ها: خانوارهاي روستايي ناحيه تپه‌ماهوري-مرتعي حوضه آبخيز گرگانرود به سبب غلبه فعاليت‌هاي بخش كشاورزي و كارگري، با ميزان درآمد و پس‌انداز كمتر نسبت به نواحي جلگه‌اي-كشاورزي و كوهستاني- نگلي، در معرض انواع خسارات مالي و آسيب‌پذيري بيشتري در مواجهه با سيل بوده و از سطح تاب‌آوري پايين‌تري برخوردار بودند. از سويي، بين اكثر مؤلفه‌هاي اقتصادي جوامع روستايي نمونه مطالعاتي با ميزان تاب‌آوري آنها رابطه معناداري وجود داشت؛ هرچند تاب‌آوري اقتصادي كل جامعه (با ميانگين 2/64) نسبتاً ضعيف بود. نتيجه‌گيري: تاب‌آوري مي‌تواند مقياسي جهت بيان درجه انعطاف‌پذيري اقتصادي ساختار و اجزاي جوامع روستايي در برابر مخاطرات محيطي، از جمله سيل باشد. با توجه به تفاوت‌هاي بنيادين مكان‌هاي روستايي مختلف حوضه آبخيز گرگانرود از نظر استقرار و ماهيت كاركردي، ميزان تاب‌آوري اين جوامع در برابر مخاطرات سيل نيز متفاوت است

Introduction and Background According to global statistics, flood causes significant damages to societies and human lifes. Vulnerability in facing natural hazards is rooted in lack of savings and financial capital, weaknesses in repayment of bank facilities and improper insurance cover among rural households that causes increase in damages. The aim of current research is to evaluate the relationship between economic factors and the degree of resiliency in Gorganrud marginal villages facing flood. Methodology The present study is a descriptive-analytic study consisted of 106 villages located in one kilometer from the Gorganrud border with 22,942 households. The sample size was estimated by using Cochran formula, 31 villages and 318 families respectively. The cluster and random sampling method was used. Data were collected using both documentary and field data using questionnaire. For analyzing the data, ArcGIS software was used. Findings The research findings show that rural households in hill area – rangeland of the Gorganrud watershed basin have been exposed to financial damages and more vulnerable to flooding due to overcoming agricultural and labor sector activities, in comparison to the plain-agricultural and mountain-forest areas and have a lower level of resilience. On the one hand, there is a significant relationship between the majority of economic components of rural communities and their resilience levels; However, the economic resilience of the whole society (with an average of 2.64) is relatively weak. Conclusion Resiliency can be considered as a scale to define the degree of economic flexibility of structure and components of rural areas facing natural hazards including flooding. Taking into account the fundamental differences in rural places of studied area, in terms of situation and functional indentity, the degree of resiliency of these societies facing flood is different.