فرايند دگرگوني بافت روستايي در روند تحول نظام كاربري اراضي، با ارجاع به روستاهاي ناحية اردبيل (1355-1395)

Changes in Rural Fabrics in the Process of Transformation of Land Use Systems, Taking into Account Rural Settlements in the Ardabil Area (1976-2016)

مردمان ساكن در كانونهاي روستايي از ديرباز، بر بنياد روابط و مناسبات حاكم بر زندگي و فعاليت خويش، بافتهاي سكونتگاهي ويژه اي را پديد آورده اند كه چه به لحاظ ساختاري- كالبدي و چه از نظر كاركردهاي مختلف اجتماعي- اقتصادي، ميراث گرانبهاي تاريخي- تمدني سرزمين بشمار مي آيند. شناخت مجموعه نيروهاي اثرگذار در برپايي اين گونه بافتها و عوامل موثر در تحول و دگرگوني ساختاري – كاركردي آنها، راه را براي بازشناسايي روند توليد و شكل گيري فضاهاي اجتماعي مي گشايد. از اين رو، دريافت علمي اين گونه فرايندها و نيز چگونگي شكل پذيري انواع كاربري زمين در روند تحول اجتماعي- اقتصادي، از وظايف بنيادين پژوهشگران نظامهاي فضايي، بويژه جغرافيدانان است. اين مقاله، به عنوان مطالعه اي موردي كوشش دارد، با تكيه بر راهبرد پويش ساختاري- كاركردي، ضمن شناخت عوامل و نيروهاي اثربخش در شكل گيري انواع بافتهاي روستاهاي ناحية اردبيل، روند تغييرات كاربريهاي زمين و نقش آنها را در دگرگوني بافتهاي روستايي در گذر زمان، بررسي و ارزيابي نمايد. روش تحقيق در اين بررسي، از نوع تشريحي- تحليلي، مبتني بر گردآوري داده ها و اطلاعات كتابخانه اي و ميداني (مشاهده و مصاحبه) بوده است. نتايج نشان مي دهد، تحول بافت از طريق تغيير جنبه ها و ابعاد انواع كاربري زمين در اين روستاها، با توجه به شرايط حاكم بر كل سرزمين، در راستاي دگرگوني فضاها و نوعي همسويي با فضاهاي شهري است. آشكار اس كه اين گونه دگرگونيها، پيوسته با جنبه هاي مثبت و منفي همراه بوده است.

The people living in rural areas have created special residential fabrics during the time, based on the socio-economic relationships that determine their lives and activities, which in terms of both physical-structural, and various socio-economic functions, are considered as valuable historical-civilization heritage of the country. Recognizing the set of effective forces in the formation of such textures and the factors influencing their structural-functional transformation, opens the way for recognizing the processes of production and formation of social spaces. Therfore, the scientific understanding of such processes, as well as the formation of different types of land use in the process of general socio-economic development, is one of the basic tasks of researchers in space systems, especially of geographers. This article, as a case study, relying on the "strategy of structural-functional dynamics", tries beside the reviewing the main forces and factors affecting the formation of various rural textures in Ardabil region, to evaluate the relationships between differnet land uses and transformation of rural fabrics. The research method in this study was descriptive-analytical and based on the collection of library and field data and information (observation and interview). The results show that the development of texture by changing aspects and dimensions of land use in these villages according to the conditions of the whole country is in line with the transformation of spaces and a kind of orientation towards urban spaces. It is clear that such changes have been accompanied by positive and negative aspects