واكاوي تطبيقي جايگاه قناعت در مثنوي معنوي مولوي و بوستان سعدي با تأملي در ديدگاه مكتب معنادرماني و ارائۀ الگويي از آن

پرسش از معناي زندگي، از مهم‌ترين سؤالات انسان است. ويكتور فرانكل در مكتب خويش كه «معنادرماني» ناميده مي‌شود، كوشيده است به اين پرسش اساسي پاسخ دهد. وي بر آن است به فرد بياموزد كه معناي زندگي خويش را دريابد و از رخوت و خلأ وجودي بيرون آمده و سرچشمه‌هاي زلال زندگي را ادراك كند. فضايل اخلاقي يكي از سرچشمه‌هاي زلال زندگي و از اركان اساسي سعادت بشر و مايۀ تعالي و تكامل مادي و معنوي است. بزرگان ادب فارسي، غالب شاهكارهاي خود را با بهره‌گيري از فرهنگ اسلامي و آموزه‌هاي قرآني خلق كرده‌ و كوشيده‌اند تا مخاطب را به‌سمت فضايل اخلاقي در پرتو معنابخشي به زندگي رهنمون سازند. قناعت از جمله فضايل اخلاقي مهمي است كه شاعران هركدام به‌شيوه‌اي بدان اشاره كرده‌اند. مولوي و سعدي از جمله شاعراني هستند كه به گواهي آثارشان، نظرگاهي ديني و تربيتي دارند و از همين روي است كه آشنايي با آيات و روايات و تسلط بر آموزه‌هاي ديني را در آثارشان قابل ستايش مي‌بينم. سعدي در بوستان، فقط به توصيف افراد قناعت‌پيشه اكتفا نكرده است، بلكه ضمن ارائۀ بابي با عنوان قناعت، نمونه‌اي از حكايات و تمثيل را براي روشنگري خوانندگان و تأثير كلام و بيان نصايح ذكر مي‌كند. مولوي نيز در مثنوي معنوي، ضمن ستودن قناعت به مذمت حرص و طمع مي‌پردازد و مي‌كوشد تا با از بين بردن رذايل، زمينۀ كسب فضايل را براي مخاطب فراهم سازد. در اين راستا، مكتب معنادرماني به مؤلفه‌هايي چون رنج، جزء جدايي‌ناپذير زندگي، محور كوشش و پاداش، وسعت نظر براي معنايابي، انسان‌ساز بودن و پاسخي به معناي زندگي و شناخت خداوند اشاره دارد. تطبيق مؤلفه‌هاي حاكم بر جايگاه قناعت در متون يادشده و مؤلفه‌هاي مستخرج از مكتب معنادرماني، منتج به شكل‌گيري الگويي تربيتي گرديد.