اخلاق و حقوق محيط زيست

Environmental Ethics and Law

در سال‌هاي اخير استفاده غير ايمن از فناوري‌ها، زيان‌هاي جدي را براي انسان و ساير گونه‌هاي زيستي به همراه داشته است. يكي از اهداف كلان توسعه پايدار، «حفاظت، بازسازي و ترويج استفاده پايدار از محيط زيست و متوقف‌نمودن تخريب محيط زيست و تنوع زيستي است.» عدم اتخاذ رويكرد اخلاقي در باب سلوك با منابع‌ طبيعي و عدم همكاري بين‌بخشي و مشاركت كافي نهادهاي اجتماعي در حفاظت از محيط زيست از مهم‌ترين علل آسيب محيط زيست به شمار مي‌روند (1). حقوق محيط زيست به عنوان شاخهاي از حقوق بشر، نخستين‌بار در اعلاميه استهكلم در كنفرانس محيط زيست سازمان ملل متحد در سال 1972 مطرح شد. اصل اول اين اعلاميه مقرر ميدارد: «انسان حق اساسي آزادي، برابري و شرايط مناسب زندگي در محيطي را دارد كه شأن انساني و خوب‌زيستي او را تأمين كند. او مسؤوليت رسمي حمايت و اصلاح محيط زيست را براي نسل خود و نسل‌هاي آينده بر عهده دارد.» بعد جمعي اين حق بر وظيفه دولت‌ها براي مشاركت در همكاريهاي بين‌المللي براي حل مسائل زيست‌محيطي در سطح جهاني دلالت دارد (2). از منظر فلسفي سؤالات متعددي در خصوص روابط بين انسان‌ها و دنياي پيرامون آن‌ها مطرح است. يكي از مهم‌ترين پرسش‌هاي مطروحه اين است كه آيا ارزش محيط زيست به خاطر منافعي است كه براي انسان دارد يا آنكه شأن اخلاقي محيط زيست، آن را واجد حقوقي مي‌سازد؟ دوم اين‌كه ما در مقام انسان، چه مسؤوليتي نسبت به محيط زيست داريم؟ اخلاق محيط ‌زيست يكي از شاخه‌هاي اخلاق كاربردي است كه نحوه‌ تعامل انسان با محيط زيست و چالش‌هاي ناشي از تعامل غير اصولي انسان با محيط پيرامونش را مورد مطالعه قرار مي‌دهد. به دنبال توسعه صنعت و تأثير آن بر محيط زيست، توجه به اخلاق زيست‌محيطي از دهه 1970 در جهان آغاز گرديد. پس از آن مباحث مربوط به اخلاق و فلسفه محيط زيست به صورت پراكنده ادامه يافت. با توجه به حادشدن مسائل زيست‌محيطي در امريكا و عدم موفقيت برنامه‌هاي اين كشور در خصوص كنترل آلاينده‌هاي صنعتي، در سال 1979 طرفداران محيط زيست درخواست كردند كه فعاليت جدي در زمينه اخلاق زيست محيطي آغاز گردد (3). عقيده بر آن است كه آموزش و رعايت هنجارهاي اخلاقي مي‌توانند بر نحوه مواجهه انسان با محيط پيرامونش تأثير بگذارند. به‌ عبارت ديگر اخلاق محيط‌ زيست، نقش انسان را به طور مؤثر، از يك شهروند به يك حافظ محيط زيست تغيير مي‌دهد. امروزه محققين معتقدند كه ايجاد استانداردهايي براي مسؤوليت‌پذيري فردي و اجتماعي در قبال استفاده از منابع ‌طبيعي و اتخاذ رويكرد مسؤوليت مشترك، تنها با رفتار و مَنش زيست‌محيطي ميسر است (4). تربيت‌ منش مي‌تواند پايه‌گذار طيفي از نگرش‌ها و رفتارهاي مطلوب و هماهنگ با محيط ‌زيست و ضامن بقاي نوع‌ بشر و به همان اندازه، حفاظت از محيط زيست و احترام به حقوق نسل‌هاي بعدي و ساير گونه‌هاي حيات باشد (5). در نتيجه سياستگذاران و تصميم‌گيرندگان حوزه سلامت، بايستي ارزيابي اخلاقي اثرات زيست‌محيطي پروژه‌هاي توسعه‌اي و برنامه‌هاي سلامت را در اولويت قرار دهند.