تحليلي بر تأثير عوامل طبيعي در تخليه‌ سكونتگاه‌هاي روستايي با بهره‌گيري از سيستم اطلاعات جغرافيايي و روش‌هاي آماري (مورد مطالعه: روستاهاي تخليه شدۀ استان اصفهان در ربع سدۀ اخير)

Analyzing the Influence of Natural Parameters on Rural Exodus Using GIS and Statistical Methods (Case Study: Depopulated Villages of Isfahan Province over the Last Quarter Century)

پژوهش حاضر به بررسي و شناساييِ ميزان و پراكنش فضايي سكونتگاه‌هاي روستاييِ تخليه شدۀ پهنۀ وسيع و متنوع استان اصفهان طي ربع قرنِ 1365 تا 1390 و تحليلِ نقش و تأثير عوامل طبيعي و جغرافيايي بر اين پديدۀ فضايي و زماني پرداخته است. فن‌آوري سيستم اطلاعات جغرافيايي و روش‌هاي آماري، رويكرد و ابزار پژوهش در اين تحليل فضايي بوده‌اند. لايه‌هاي عوامل طبيعي و جغرافيايي، شامل ارتفاع، شيب، جهت، دما، منابع اراضي و فاصله از منابع آبيِ چاه و چشمه، پس از آماده‌سازي و تصحيح، طبقه‌بندي شده و لايۀ پراكنش تخليه‌ها همراه با لايۀ كل سكونتگاه‌هاي داراي سكنه در ابتداي دوره، جداگانه بر هركدام از آنها نهاده شد. تعريف و محاسبۀ دو شاخص آماريِ «تراكم فضاييِ روستاهاي تخليه شده» و «درصد روستاهاي تخليه شده نسبت به كل روستاهايِ داراي سكنه در ابتداي دوره» براي پهنه‌هاي فضاييِ مختلف هركدام از لايه‌ها، مبناي تحليل‌هاي آماري براي آزمون تأثير عوامل بر تخليه‌ها بوده است. اين تحليل‌ها با آزمون‌هاي آماريِ تحليل فراواني و تحليل همبستگي انجام شده‌اند. نتايج، بيانگر تأثيرپذيريِ معني‌دار و قابل‌توجهِ تخليه‌ها به‌ترتيب از شيب، تيپ اراضي، ارتفاع و دوري از چاه‌ها و در مقابل معني‌دار نبودن تأثير جهات جغرافيايي بر تخليه‌هاي روستايي بوده است. به اين ترتيب، شناسايي عواملي كه نقش و تأثير بيشتري در تخليه سكونتگاه‌هاي روستايي استان داشته‌اند و نحوۀ تأثيرگذاري آنها، مي‌تواند توجه بيشتر به آنها در برنامه‌هاي آمايشي و طرح‌هاي توسعۀ آينده را در پي داشته و با كمك به برنامه‌ريزي براي پيشگيري از روند تخليه‌هاي بيشتر، گامي در راستاي پايداري و تثبيت سكونتگاه‌هاي روستايي به حساب آيد.

This study is aimed at identifying of depopulated rural settlements over a quarter century since 1365 (1986) by 1390 (2011) in Isfahan province and representing a geographically interpretation of the phenomena, using statistical methods and spatial analysis in the geographic information system environment. To do this, at first, layers of the spatial distribution of settled villages of 1365 and identified depopulated ones over the two and a half decades period of the study have based on the detailed reports of public censuses’ results of Iran statistical center identified and prepared in ArcGIS environment. Afterwards, the rural settlements exodus analyzed based on the prepared, corrected and classified natural parameter layers of altitude, slope, aspect, temperature, land types and distance from wells and springs, spatially. Definition and calculation of two spatio-statistical indicatorsdad been the basis of analysis; “the settled villages density at the beginning year of 1365” and “relative percent of depopulated villages over the study period with respect to the total beginning settled ones”. The indicators calculated for each of the layers’ zones using the “zonal mean statistic” function from the spatial analyst tool of ArcGIS and analyzed statistically by correlation and Chi-Square tests. Results revealed that there is a significant relationship between exoduses and natural factors of slope, land types, altitude and distance from wells respectively. While that was not true for aspect parameter. The influence knowhow of natural factors on rural exodus, helps the landuse planning projects to more consider them and ensure the more stability of rural settlements agains the more exodus in the future.