نقش سوگيري‌ها شناختي بر عقلانيتِ تصميم‌گيري اقتصادي‌ تحتِ ريسك در ميان دانشجويان دانشگاه شهيد بهشتي

هدف پژوهش حاضر بررسي كيفيت تصميم‌گيري اقتصادي افراد در موقعيت ريسك و عدم‌قطعيت است. روش پژوهش نيمه‌آزمايشي يك‌گروه با پس‌آزمون است. جامعه‌آماري كل دانشجويان دانشگاه شهيدبهشتي درسال 97 حدود هشت هزار و هفتصد نفر بود و با توجه به برقرار نبودن شرط نرمال بودن براي آزمون ناپارامتريك ويلكاكسون نمونه‌ي180نفر برآورد شد. ابزار مورد استفاده براي بررسي نقش سوگيري‌هاي شناختي كه نظريه‌ي چشم‌انداز در تصميم‌گيري اقتصادي پيش‌بيني كرده بود تكليفي چندبُعدي ساخت پژوهشگر بود كه‌با 31مسئله در 5بخش نقض عقلانيت اقتصادي را از طريق پديده‌هايي چون ريسك‌گريزي، باخت‌گريزي، ابهام‌گريزي، اثر چارچوب، وزن‌دهي احتمالاتي و غيره اندازه‌گيري نمود. نمره‌ي بيشتر در اين تكليف فاصله‌ي بيشتر فرد ازعقلانيت (به‌تعبير اقتصادنئوكلاسيك) رانشان مي‌دهد. انتخاب افراد درهر 5 بعد تكليف گرايش معنادار آنها به تصميم‌گيري غيرعقلاني را به وضوح نشان مي‌داد. ميانه‌ي نمرات 25 از 31 نمره بود. به‌عبارتي بيش از 80 درصد از شركت‌كنندگان نمره‌اي بالاي 50% (15٫5 نمره) دريافت كرده‌اند (0٫05p<). اين يافته‌ها كاملاً از نظريه‌ي چشم‌انداز كه دو روان‌شناس شناختي به عنوان اصلاحيه‌اي بر نظريه‌ي مطلوبيت انتظاري طرح نمودند حمايت مي‌كرد. نظريه‌ي چشم‌انداز، قدرت تبيين، و پيش‌بيني به‌تصميم‌گيري مي‌دهند و در نظر دارد اين دور افتادگي اقتصاد از روان‌شناسي طي يك قرن گذشته را منحل كند. پژوهش حاضر نيز گامي اوليه در راستاي نمايش نقش چشم‌گير روان‌شناسي و شناخت بر تصميم‌گيري اقتصادي را نشان مي‌دهد و همانند آن‌چه بنيان‌گذاران اقتصاد بيان‌كرده‌بودند بر جاي خالي روان‌شناسي در پيش‌بيني و تبيين يافته‌هاي اقتصادي تاكيد كند.

This research, by designing a task based on a set of problems and paradoxes of cognitive psychology and social psychology, examines rationality in economic decision-making of individuals under risk and uncertainty. For years, rationality was the central axiom of psychological decision-making in Economics. The new theory in the field of psychology and behavioral economics is called the Prospect theory; which has a greater power of explanation compared to the Expected Utility Theory. To our knowledge, no similar study has been done in Iran. The sample included 180 male and female university students. The method of sampling was convenience sampling, and participants encountered questions in a random order. Because our data did not have a normal distribution we had to use non-parametric statistics. The validity of our task was 0.72 and its reliability was obtained 0.86 (p<0.05). The scores of all subgroups were obtained as significant (a severe and significant tendency to irrational economical choices under risk and uncertainty). The median was found to be 21 and 70% of the participants scored above 15.5 (out of 31 points). The findings are completely in line with the concept of bounded rationality in the psychology of decision-making and confirm that the prospect theory explains the data far better than its prior theories.