اثر بازگشتي فرآورده‌هاي نفتي در ايران به تفكيك اثرات جانشيني و توليدي: رويكرد دو مرحله‌اي در قالب مدل تعادل عمومي قابل محاسبه

Recovery of oil products in Iran by substitution and production effects: A two-stage approach in the form of a general equivalence model

در ادبيات اقتصاد انرژي، يكي از رويكردهاي مهم براي مديريت تقاضاي انرژي عبارت از بهبود كارائي انرژي است كه با مفهومي بنام اثر بازگشتي در ارتباط است. اثر بازگشتي باعث مي­شود تا ذخيره انرژي (نشات گرفته از بهبود كارائي) كمتر از حد مورد انتظار باشد. با توجه به اهميت بكارگيري فرآورده­هاي نفتي در اقتصاد ايران، مقاله حاضر تلاش مي­كند تا بواسطه بكارگيري شوك 5 درصدي بهبود كارائي آنها، عوامل موثر بر اثر بازگشتي فرآورده­هاي نفتي (بنزين، گازوئيل و ساير فرآورده­ها) را رديابي و بصورت كمّي تبيين كند كه براي اين منظور، تجزيه اثر بازگشتي در دو سطح كلان و بخشي بصورت دو مرحله‌اي در قالب مدل تعادل عمومي قابل محاسبه انجام مي‌گيرد. نتايج مقاله حاكي از آن است كه بهبود كارائي «ساير فرآورده‌هاي نفتي» داراي كمترين اثر بازگشتي گستره اقتصاد بوده و بهبود كارائي «گازوئيل» داراي بيشترين اثر بازگشتي گستره اقتصاد است. همچنين نتايج تجزيه اثر بازگشتي در سطح كلان حاكيست، آن دسته از بخش‌هاي توليدي كه مصرف‌كنندگان بزرگ فرآورده‌هاي نفتي هستند (يعني سهم بيشتري از كل مصرف انرژي بخش توليد را دارند)، عوامل اصلي در شكل‌گيري اثر بازگشتي هستند بطوريكه در مورد بهبود كارائي 5 درصد بنزين، بخش «حمل‌ونقل جاده‌اي» از سهم 35/2 درصد در اثر بازگشتي گستره اقتصاد برخوردار است. در سمت تقاضاي نهايي نيز «خانوارهاي شهري» از سهم 20 درصد در اثر بازگشتي گستره اقتصاد برخوردار هستند. تجزيه اثر بازگشتي در سطح بخشي نيز حاكي از تسلط مكانيزم اثر جانشيني بر اثر توليدي در شكل‌گيري اثر بازگشتي بخشي است.

In the energy economics literature, one of the most important approaches to managing energy demand is to improve energy efficiency, which is associated with a concept called a rebound effect. The rebound effect causes the energy saving (due to improved efficiency) to be less than expected. Considering the importance of using oil products in the Iranian economy, the present paper tries to track the factors affecting the rebound of petroleum products (gasoline, gas oil and other products) by applying a 5% shock to improving their efficiency and quantitatively, for this purpose, the analysis of the rebound effect at two macro levels and a part is done in two steps in the form of a computable general equilibrium model. The results of this paper, indicate that among the oil products, improvement of the efficiency of "other oil products" has the least effect on the economy-wide rebound effect, and improving the efficiency of gasoil has the highest economy-wide rebound effect. The results of the decomposition of the rebound effect at the macro level are those of the manufacturing sector, which are the major consumers of oil products (a larger share of the total energy consumption of production), the main factors in the formation of the rebound effect, so that in the case of gasoline, the "road transport" section accounts for 35.2 percent of the economy-wide rebound effect. In the final demand side, urban households account for 20% of the economy-wide rebound effect. The decomposition of the rebound effect at sector level also indicates the domination of the mechanism of substitution effect on output effect in the formation of the rebound effect.