مطالعه‌اي در باب گرايش هاي اخلاقي متخصصان علم اطلاعات بر پايۀ موقعيت هاي اخلاقي دشوار

Studying Moral Tendencies of Information Professionals by Problematic Ethical Dilemmas

در مطالعات اخلاق حرفه اي در علم اطلاعات، همواره تمركز روي تعاملات متخصص با كاربر بوده و تعاملات بين خود متخصصان و روابط آنها با همكاران فرادست و فرودست آنچنان مدنظر نبوده است. همچنين، استانداردها و آيين‌نامه ها هميشه قاعده گرا بوده و پژوهش ها نيز عموماً به بررسي و ارزيابي گروهي از قواعد اخلاقي بين متخصصان پرداخته و در اكثر اوقات نحوۀ كنش و تعامل در تنگناها و دوراهي ها و موقعيت هاي دشوار بررسي نشده، حال آنكه جهتگيري هاي اخلاقي دقيقاً خود را در موقعيت هاي دشوار نشان مي دهند. در اين پژوهش، سعي شده گرايش هاي خودآييني و دگرآييني اخلاقي (كانتي، رالزي، سندِلي و مكاينتايري) متخصصان علم اطلاعات بررسي شود تا ضمن ترسيم چشم انداز تحول حرفه اي، بازانديشي و درخودنگري را برانگيزد. بدين منظور، 406 نفر از كاركنان متخصص شاغل در نهاد كتابخانه هاي عمومي به تصادف انتخاب شد و موقعيت هاي دشوار اخلاقي توسط آنها خوانده و تكميل گرديد. نتايج نشان داد كه متخصصان گرايش هاي اخلاقي دگر آيين دارند و دگرآييني آنها بيشتر از نوع رالزي است. همچنين، با افزايش سن گرايش هاي دگر آيين كاهش مي يابد و اين مطابق با پيش بيني كلبرگ در مراحل رشد اخلاقي است. همچنين، دو عامل دگر آييني رالزي و خودآييني مكاينتايري در شكل گيري گرايش اخلاقي متخصصان نقش عمده داشتند. دگر آييني رالزي تبعيت سفت و سخت و صوري از قواعد بيروني (عرفي، كشوري، ديني، سازماني و هر قاعده اي بيرون از فطرت اخلاقي خود انسان) را مي رساند و با وجود آن، تأمل اخلاقي و عمل بر اساس حس اخلاقي دروني با قبول مسئوليت فردي چيزي حاشيه اي خواهد بود. وجود اين نگرش غالب، مي تواند نگراني هايي را دربارۀ پذيرش نامتأملانۀ قواعد تحميلي، پذيرش الگوهاي نئوليبرال غالب در توليد و توزيع ثروت (از جمله اطلاعات)، و قرار گرفتن در چارچوب هاي بسته و پذيرش منفعل الگوها و چارچوب هاي بيروني را ايجاد كند.

Professional ethics studies in information science usually concentrate on users and dominantly forget ethical relationships of colleagues, superiors and subordinates in organizational hierarchy. Besides, ethical standards or guidelines and also researches on professional ethics in information science always adhere general principles rather than close focus on ethical dilemmas, whereas moral details become apparent in ethical dilemmas. In this research I tried to investigate moral autonomy and heteronomy (Kantian, Rawlsian, Sandelian, and McIntyrian autonomy and heteronomy) of information professionals, working in Iran Public Libraries Foundation (IPLF) as a trial to provide an approach to professional self-reflection and evaluation. For this reason, 406 number of mentioned professionals (n=406) were chosen randomly from 704 selective reading advisors (p=704) of IPLF for responding ethical dilemmas. Findings showed that heteronomous tendency is dominant among professionals and their heteronomy is prominently Rawlsian. Also, their heteronomous tendencies reduce by increase in their age and this is a proof to the Kohlberg’s stages of moral development. Moreover, results of structural equation modeling suggested that Rawlsian heteronomy and McIntyrian autonomy are prominent in the formation of professional’s moral tendency but Rawlsian heteronomy is obviously powerful than McIntyrian autonomy. Rawlsian heteronomy denotes stiff and formal adherence of external rules (religious, national, conventional, organizational and so on) and in this stance, ethical reflection and act on the basis of internal moral sense with responsible acceptance of its ramifications goes away as a marginal stance.