پديد آورندگان :
تقي‌زاده، نازنين دانشگاه شيراز , ابراهيمي، سعيده دانشگاه شيراز - گروه علم اطلاعات و دانش شناسي , ايزدي، حسن دانشگاه شيراز - گروه شهرسازي , گلي، علي دانشگاه شيراز - گروه جامعه شناسي و برنامه ريزي اجتماعي
كليدواژه :
كتابخانه‌هاي عمومي , تحليل سلسله مراتبي , تحليل فضايي , خودهم‌بستگي فضايي , استان فارس
چكيده فارسي :
هدف: اين پژوهش با هدف سطح‌بندي كتابخانه‌هاي عمومي استان فارس و تعيين الگوي پراكندگي آنها بر مبناي توزيع امكانات و خدمات انجام شده است.
روش: اين پژوهش از نظر هدف در دستۀ تحقيقات كاربردي و از لحاظ ماهيت و روش تحقيق از دستۀ تحقيقات توصيفي از نوع پيمايشي است. جامعۀ آماري پژوهش همۀ 163 كتابخانۀ نهادي استان فارس بوده است كه همۀ آنها به روش سرشماري مورد بررسي قرار گرفته‌اند. ابزار گردآوري داده‌هاي تحقيق پرسشنامه بوده كه در سه مرحله اجرا شده است. به منظور سطح‌بندي شهرستان‌هاي استان فارس در زمينۀ برخورداري از امكانات و خدمات كتابخانه‌هاي عمومي، پس از شناسايي عوامل مؤثر بر سطح‌بندي كتابخانه‌ها و به دست آوردن امتياز عوامل با استفاده از نظر نخبگان و مديران كتابخانه‌هاي عمومي و روش تحليل سلسله مراتبي (AHP)، به سطح‌بندي كتابخانه‌هاي استان در مقياس شهرستاني با استفاده از روش فواصل وزن‌دار معكوس (IDW) پرداخته شد. براي تعيين نحوۀ پراكندگي كتابخانه‌ها و امكانات نيز از تكنيك‌هاي نزديكترين همسايگي و شاخص موران و توابع تحليل فضايي استفاده شده است.
يافتهها: يافتهها نشان داد كه توزيع منابع و خدمات در كتابخانه‌هاي عمومي استان فارس، به‌صورت نامتوازن انجام شده است. طبق نقشه‌هاي نهايي بخش عمدهاي از استان از نظر تمامي شاخص‌هاي امكانات و خدمات در وضعيت متوسط قرار گرفته است. برخوردارترين مناطق از نظر امكانات و خدمات، پيرامون مناطق شمالي ازجمله شهرستان‌هاي كازرون، سروستان و آباده است، در حالي كه كم‌برخوردارترين مناطق در بخش‌هاي جنوبي و مركزي استان متراكم شده‌اند. همچنين، توزيع امكانات و خدمات، در سطح كتابخانه‌هاي استان به‌صورت خوشه‌اي (همگني پديده‌هاي موردبررسي) و در مقياس شهرستاني الگوي توزيع به‌صورت اتفاقي (تصادفي بودن پديده‌هاي مورد بررسي) است.
اصالت/ارزش: اصالت اين پژوهش ناظر بر رويكرد به‌كاررفته درخصوص كتابخانه‌هاي استان فارس بوده است. اين پژوهش با رويكرد توجه به شاخص‌هاي مكاني و عملكردي كتابخانه‌ها انجام شده است كه منتهي به سطح‌بندي شهرستان‌هاي استان و همچنين، ارائۀ الگوي توزيع امكانات و خدمات در سطح استان و شهرستان‌ها شده است. تحقيقات پيشين انجام شده در كشور و استان فارس غالباً با رويكرد مكان‌يابي كتابخانه‌ها بوده است.
چكيده لاتين :
Purpose: Public libraries are places in which people can access information
as well as can empower themselves. Public libraries constitute an integral
part of modern communities, and this it is necessary to be aware of their
service area and of how one can gain access to them. Therefore, the aim of
this study is to determine the level of public libraries in Fars province
according to the status of their facilities, services and pattern of their
distribution.
Method: This research is an applied study in terms of purpose and is
descriptive-survey study I terms of the data collection method. To rank the
public libraries of Fars Province, first a list of influential factors was
identified and extracted by documentary review, and then the main factors
were determined by using the Delphi method and finally the importance
scores of facilities and services were calculated by applying the AHP
technique, based on the views of a group of experts and the managers of
these public libraries. The statistical population of this research includes all
the public libraries of Fars Province. The research data were gathered from
the data related to the members, facilities and personnel of these libraries
(such as library area, number of members, number of books and magazines,
personnel’s and hardware and software) based on their address, and then the
Geodatabase of Fars public libraries was created by these data. To rank the
libraries, their spatial pattern of service was mapped by weighted factors
(obtained by applying the AHP technique) and the IDW technique in
Geographic information system (GIS). In order to assess the spatial
distribution pattern of libraries and their facilities and services, the Nearest
Neighbor Analysis and Moran's Index were used.
Findings: Based on the main weighted factors (physical area, number of
members, number of books and magazines, personnel, and hardware and
software), Fars public libraries were classified into three groups: advantaged
counties, semi-advantaged counties and disadvantaged counties. Findings
showed that the distribution of a large number of facilities, services and
resources of public libraries in Fars province was unbalanced. According to
the findings, Kazeroon, Sarvestan and Abadeh counties, with scores more
than mean of province, are the most advantaged counties. Furthermore, a
large part of the province is in a moderate (i.e. semi-advantaged) situation
with scores near to the average score of studied indices. The most
disadvantaged regions of Fars Province are located in the southern and
central parts of the province. The assessment of spatial distribution of
libraries and their facilities in Fars by using the Nearest neighbor and
Moran’s Index showed the unbalanced and clustered pattern of the spatial
distribution of facilities and services in those areas which mostly are located
in the political and administrative center of provinces.
Originality/value: The review of relevant literature showed that so far, most
of the studies on spatial analysis of libraries have focused on site selection
for establishing new libraries, but this research identified the major factors
for ranking libraries on the basis of spatial and performance indicators.
Furthermore, findings indicated that due attention must be paid to spatial
distribution of and hardware and software resources and facilities as well as
to skilled and relevant manpower in the public libraries located outside of
the capital cities of provinces.
