خاستگاه‌هاي فكري و نظري برنامه درسي سايه و بازشناسي مصاديق آن در نظام آموزشي ايران

Intellectual and theoretical Origins of the Shadow curriculum and recognition of its evidences In educational system of Iran

پژوهش حاضر قصد دارد ابتدا خاستگاه‌هاي فكري و نظري برنامه درسي سايه را مورد تحليل قرار دهد سپس شواهد و مصاديق مربوط به اين مفهوم را از مدارس ايران ارائه كند. رويكرد حاكم بر اين پژوهش كيفي است كه در مرحلة اول روش تحليلي-توصيفي و در مرحلة دوم از روايت پژوهي استفاده شده است. جامعة آماري پژوهش، شامل معلمان، دانش‌آموزان دورة اول متوسطه و نيز دانشجومعلمان دانشگاه فرهنگيان شهر اردبيل بودند كه به‌صورت هدفمند چند مدارس شهر، انتخاب و روايات و تجارب آنها گرداوري شد. ابزار گردآوري داده‌ها علاوه بر منابع مكتوب در مورد نظريه‌ها و ديدگاه‌ها، مصاحبة روايي بود. داده‌هاي حاصل از 5 مصاحبه انفرادي و گروهي، به اشباع نظري رسيد. داده‌ها با روش تحليل مضموني تجزيه‌وتحليل شد كه شامل 6 مضمون اصلي است و عبارت‌اند از: فعاليت‌هاي زيرزميني دانش‌آموزان، سندسازي، مهندسي نتايج امتحانات، تناقض در گفته‌ها و عمل، تبعيض و مقاومت دانش‌آموزان. اين مضامين به همراه مضامين فرعي و مفاهيم آن از مهم‌ترين مصاديق برنامه درسي سايه در مدارس ايران هستند. همچنين بر اساس نتايج اين پژوهش اين فعاليت‌ها و مصاديق، ريشه در نظريه مقاومت، نظرية فراخود يا سوپراگوي ژاك لكان و نيز انديشه‌هاي اسلاوي ژيژك دارند.

The present study intends to analyze the intellectual and theoretical origins of the shadow curriculum and then provide evidence for this concept from Iranian schools. The approach of this study is qualitative which in the first stage of the research is an analytical-descriptive method. The second stage is narrative research. The research population consisted of teachers, first grade students, and student teachers of Farhangiyan University of Ardebil. Data collection was in addition to written sources on theories and views, Unstructured interview. Data from 5 individual and group interviews reached theoretical saturation. The data were analyzed by thematic analysis method which consists of 6 main themes: student underground activities, documentation, engineering of exam results, inconsistency in statements and practice, discrimination and resistance of students. These themes as well as their sub-themes and concepts are among the most important examples of shadow curriculum in Iranian schools. According to the results of this research, these activities and instances have their roots in the theory of resistance, Jacques Lacan's super-ego, as well as Slavoj Zizek's ideas.