خصوصيات اكولوژيكي و مورفولوژيكي گياه دارويي گل‌ماهور (verbascum speciosum schrader.) در مراتع كوهستاني سهند

Ecological and morphological characteristics of Verbascum speciosum Schrader. in the mountainous rangelands of Sahand

شناخت ويژگي هاي گياهي، اولين گام براي شناخت الگوي هاي موجود در رشد و پراكنش پوشش گياهي و نحوه پاسخ آنها به شرايط محيطي است. گياه گل ماهور يكي از گونه هاي مطرح دارويي براي بيماري هاي عفوني است كه در مراتع ايران و مخصوصاً مراتع آذربايجان گسترش دارد. بر همين اساس، خصوصيات اكولوژيكي و مورفولوژيكي گل ماهور، در مراتع كوهستاني سهند بررسي شد. براي اين منظور، در چهار مكان معرف (واحد اكولوژيكي)، از پوشش گياهي و خاك نمونه برداري شد. نمونه برداري از پوشش گياهي در هر مكان، به روش تصادفي سيستماتيك در داخل 60 پلات يك متر مربعي كه با فاصله 10 متر از همديگر در امتداد شش ترانسكت 100 متري مستقر شدند، انجام شد. همزمان با اين امر، صفات ساختاري و بايومس پايه هاي يكساله و دوساله گل ماهور، در هر يك از واحدهاي اكولوژيكي اندازه گيري شد. جهت بررسي ارتباط خصوصيات رويشگاهي با صفات گياهي، با توجه به طول گراديان متغيرها، از آناليز چندمتغيره روش آناليز افزونگي (rda) استفاده شد. بر مبناي نتايج عوامل محيطي متفاوتي، بر صفات پايه هاي يكساله و دوساله، اثرگذار است. بطوريكه با افزايش ارتفاع و به تبع آن كاهش دما، صفات ساختاري پايه هاي يكساله گل ماهور، كاهش مي يابد. ضمن اينكه، افزايش رطوبت خاك و كاهش آهك، سبب افزايش صفات مذكور مي گردد. صفات بايومس پايه هاي يكساله نيز در مكان هاي پرشيب، حاصلخيز و با هدايت الكتريكي بالا، افزايش مي يابد. همچنين در ارتفاعات پائين تر و با خاك سبك، صفات ساختاري پايه هاي دو ساله افزايش مي يابد. صفات بايومس آنها نيز در ارتفاعات پائين و مناطق با خاك سبك و مرطوب، بيشتر خواهد بود. به طور كلي اهميت هر يك از صفات ساختاري و بايومس گل ماهور، بر حسب نوع كاربرد و هدف مشخص مي شود. با اين حال، صفات ساختاري و بايومس، با يكديگر همبستگي داشته و توجه به يكي سبب تقويت عامل ديگري نيز مي شود. ضمن اينكه صفات اندازه گيري شده، از ملزومات اساسي جهت محاسبه تنوع كاركرد مي باشد.

Identification of plant characteristics in response to various ecological condition is essential for understanding vegetation dynamics. Verbascum speciosum is one of the most important medicinal species for infectious diseases. This species is spread in rangelands of Iran and especially in Azerbaijan. This study aimed to evaluate the ecological and morphological characteristics of V. speciosum in four range places in Sahand Mountain. A systematic random method was used to collect vegetation and soil data. Six transects with a length of 100 meters were established in each place and the vegetation data were collected from 60 plots with a size of one square-meter, placed along each transect. Structural and biomass characteristics of ten plant species of one year and two years old were recorded in each range place. Redundancy analysis (RDA) as a linear method was used to investigate the relationships between species characteristics and environmental factors. According to the results, various environmental factors affect biomass and structural characteristics of the species. Results indicated that as altitude increases and consequently temperatures decreases, the structural characteristics of one-year-old of V. speciosum decreased. Increasing soil moisture and decreasing oil lime content lead to an increase in the structural characteristics of one year old of the species. Two-years old species had better structural and biomass performance in places with lower elevation and sandy soil texture compared to the one-year-old of the species. The importance of structural and biomass characteristics varied based on the species application for different purposes. The structural and biomass characteristics of V. speciosum are correlated to each other positively. Measuring these characteristics are required for quantifying functional diversity of rangelands.