پديد آورندگان :
افقه، مرتضي دانشگاه شهيد چمران - دانشكده اقتصاد , آهنگري، عبد المجيد دانشگاه شهيد چمران - دانشكده اقتصاد , عسكري پور، حسين دانشگاه شهيد چمران - دانشكده اقتصاد
كليدواژه :
منطق فازي , استان‌هاي كشور , رشد اقتصادي , شاخص توسعه انساني
چكيده فارسي :
ازنظر سازمان ملل هدف اساسي توسعه بهبود كيفيت زندگي انسان است. بر اين اساس شاخص توسعه‌ي انساني توسط نهاد مذكور به‌عنوان معيار كيفيت زندگي معرفي‌شده است. شاخص توسعه انساني يك شاخص تركيبي خالص است كه متوسط موفقيت يك كشور را در سه معيار پايه از توسعه اندازه مي‌گيرد: بهداشت و سلامتي، آموزش و رفاه اقتصادي. در اين مقاله، ابتدا شاخص توسعه‌ي انساني (بدون نفت) براي استان‌هاي ايران در سال‌هاي 1385، 1390 و 1395 با تكيه‌بر روش جديد سازمان ملل محاسبه‌شده است سپس تأثير اين شاخص بر رشد اقتصادي با استفاده از داده‌هاي استاني و روش منطق فازي بررسي گرديده است. در مقوله فازي‌سازي، پروسه طراحي با توجه به نوع ممداني و همراه با در نظر گرفتن تابع عضويت مثلثي و ذوزنقه‌اي دنبال خواهد شد. مطابق نتايج حاصله بيشترين و كمترين شاخص توسعه‌ي انساني استان‌ها در سال‌هاي 1385، 1390 و 1395 به ترتيب برابر با 733/0، 751/0 و 769/0 براي استان تهران و 595/0، 539/0 و 631/0 براي استان سيستان و بلوچستان است. بعد از سيستان و بلوچستان استان‌هاي كردستان، خراسان‌شمالي، كهگيلويه و بويراحمد و لرستان پايين‌ترين شاخص توسعه‌ي انساني را در بين استان‌هاي كشور دارند. داده‌هاي به‌دست‌آمده نشان مي‌دهد، متوسط توسعه‌ي انساني استان‌ها در كشور در فاصله 1385 الي 1390 رشدي معادل 3 درصد داشته است درحالي‌كه اين رشد در فاصله 1390 الي 1395 به 5/0 درصد كاهش‌يافته است. بررسي اجزاء شاخص توسعه‌ي انساني نشان مي‌دهد مهم‌ترين عامل كندي بهبود توسعه‌ي انساني رشد منفي درآمد سرانه‌ي استان‌ها در فاصله 1385 الي 1395 است. در اين فاصله درآمد سرانه‌ي استان‌ها به‌طور متوسط حدود 20 درصد كاهش‌يافته است. با دقت در يافته‌ها ملاحظه مي‌گردد كه شاخص آموزش استان‌ها، نقطه قوت شاخص توسعه انساني استان‌ها است كه نشان مي‌دهد تحولات خوبي در سال‌هاي اخير رخ‌داده است و وضعيت آموزش‌وپرورش در كشور از دوره 1385 تا 1395 همواره رو به بهبود بوده و از 577/0 به 736/0 افزايش يافته است. توجه به اين‌كه در فاصله 1390 الي 1395 روند بهبودي توسعه‌ي انساني نسبت به قبل از آن بسيار اندك بوده است لازم است برنامه‌ريزان كشور نسبت به سرمايه‌گذاري در آموزش و بهداشت و سلامتي كه اجزاي اثرگذار شاخص توسعه‌اند، توجه بيشتري داشته باشند. همچنين براي بهبود شرايط زندگي ساكنين استان‌هاي كه شاخص توسعه‌ي انساني پاييني دارند و بنابراين دچار فقر و محروميت بيشتري هستند، نسبت به سرمايه‌گذاري در آموزش و بهداشت و سلامتي اين مناطق توجه بيشتري صورت گيرد تا ضمن افزايش درآمد سرانه‌ي و اشتغال اين مناطق، شرايط براي كاهش فقر و محروميت فراهم شود؛ اقداماتي كه درنهايت مي‌تواند نابرابري منطقه‌اي و بين استاني در كشور را كاهش دهد.
اين نكته نيز قابل تأمل است كه در طول سه دهه‌ي گذشته دولت و برنامه‌ريزان توسعه‌ي كشور، از طرق مختلف مناطق محروم و كمتر توسعه‌يافته را شناسائي نموده كه با يافته‌هاي اين مقاله همسو بوده‌اند اما آنچه كه باعث شده كه در طول سه دهه گذشته و به رغم ادعاي توجه مسئولين به اين مناطق، تفاوت معني‌داري در وضعيت اجتماعي اقتصادي اين استان‌ها رخ ندهد، شايد نگاه تك بعدي به مسئله‌ي توسعه و انجام سرمايه‌گذاري‌هاي كور در اين مناطق بوده است. نتيجه ديگر تحقيق بيانگر تأثير توسعه‌ي انساني بر رشد اقتصادي استان‌ها با استفاده از روش فازي ممداني است. با توجه به قوانين فازي طراحي‌شده در نرم‌افزار متلب، ميزان تأثير شاخص توسعه‌ي انساني بر رشد اقتصادي استان‌ها مشخص مي‌شود. تحقق قوانين دوم و سوم از قوانين منتج از روش فازي بيانگر تأثير مثبت شاخص توسعه‌ي انساني بر رشد اقتصادي به‌عنوان خروجي سيستم فازي استان‌ها بوده است. با دقت در يافته‌ها ملاحظه مي‌گردد كه تا قبل از سطح توسعه‌ي انساني به ميزان 4/0 رابطه چنداني بين توسعه‌ي انساني و رشد اقتصادي ملاحظه نمي‌شود اما بعد از آن به‌وضوح رابطه مثبت است.
چكيده لاتين :
For the United Nations, the overriding goal is to improve the quality of human life. Accordingly, the Human Development Index has been introduced by this organization as a measure of quality of life. The Human Development Index is a pure composite index that measures the average success of a country on three basic benchmarks of development: health, health, education and economic welfare. In this paper, the human development index (without oil) for the provinces of Iran in 2005, 2010 and 2015 based on the United Nations method. According to the results, the highest and lowest human development indices of provinces in 2005, 2010 and 2015 were 0.733, 0.751 and 0.769 for Tehran province and 0.595, 0.539 and 0.631 for Sistan and Balochistan province, respectively. After Sistan and Baluchistan, the provinces of Kurdistan, North Khorasan, Kohgiluyeh and Boyer Ahmad, and Lorestan have the lowest human development index among Iran’s provinces. The data show that the average human development of provinces in the country has increased by 3% between 2005 and 2010, while it has decreased to 0.5% between 2010 and 2015. Another result of this study is the impact of human development on the economic growth of provinces using Fuzzy Mamdani method. Implementation of the second and third laws of the fuzzy rules has shown the positive impact of human development index on economic growth as the output of the provinces fuzzy system. An examination of the components of human development indicators shows that the most important factor in the slowdown in human development is the negative growth of provincial per capita income between 2005 and 2015. In the meantime, the per capita income of the provinces has fallen by an average of about 20%. Careful examination of the findings shows that the provincial education index is a strong point of provincial human development index as it has increased from 0.577 in 2005 to 0.736 in 2015, which indicates that good developments have taken place in recent years and that education has been constantly improving. Given that the pace of improvement in human development has been modest in the years 2010-2015, it is necessary for national planners to focus on investing in education and health, which are important components of development. Also, to improve the living conditions of the provinces with low human development indexes and more poverty and deprivation, more attention should be paid to investing in education and health in these areas to increase per capita income and employment, which would reduce poverty and deprivation measures that can ultimately lessen regional and inter-provincial inequality in the country. It is also conceivable that during the past three decades the government and development planners have identified various underprivileged and underdeveloped areas in line with the findings of this paper. However, despite the authorities' attention to these areas, no significant change has been observed in the socio-economic status of these provinces, perhaps due to a one-dimensional look at the issue of development and making blind investments in these areas. Another result of this study is the impact of human development on the economic growth of provinces using Fuzzy Mamdani method. According to fuzzy rules designed in MATLAB software, the impact of human development index on economic growth of provinces is determined. Implementation of the second and third laws of fuzzy rules has shown the positive impact of human development index on economic growth as the output of the provinces fuzzy system. Careful examination of the findings shows that there is little to no relationship between human development and economic growth prior to the level of human development, while there is clearly a positive relationship afterwards
