مرکز منطقه ای اطلاع رساني علوم و فناوري - مطالعۀ اثربخشي راهبردهاي «فني-كالبدي» و «اجتماعي-اقتصادي» در بهبود تاب‌آوري شهري در برابر زلزله

چكيده فارسي :

مطالعة تاب‌آوري شهرها در مقابل زلزله از الزامات برنامه‌ريزي كاهش خسارات جاني و مالي زلزله در شهرهاست. تاب‌آوري تعاريف گوناگوني دارد و مدلي جامع به‌منظور محاسبة كمي آن وجود ندارد. در اين پژوهش، به مطالعة اثربخشي راهبردهاي بهبود تاب‌آوري شهري مرتبط با بخش‌هاي فني-كالبدي و اجتماعي-اقتصادي در برابر زلزله با هدف ايجاد ابزاري براي تصميم‌گيران و سياست‌گذاران پرداخته‌ شده است. بدين‌منظور ابتدا با استفاده از مطالعات كتابخانه‌اي و نظر‌خواهي از خبرگان ابعاد و شاخص‌هاي مؤثر در تاب‌آوري شهرها در مقابل زلزله استخراج شد. سپس با استفاده از نظر خبرگان و روش مقايسة زوجي، وزن هريك از ابعاد و شاخص‌ها معين و شاخص تاب‌آوري معرفي شد. با استفاده از اين شاخص و درنظرگرفتن سه سناريوي لرزه‌اي گسل شمال تهران، گسل ري و گسل شناور، اثربخشي راهبردهاي فني-كالبدي و اجتماعي-اقتصادي در بهبود تاب‌آوري براي منطقة 6 شهرداري شهر تهران با يكديگر مقايسه شد. مقدار شاخص تاب‌آوري در سناريوي گسل شمال تهران 0/458، در سناريوي گسل ري 0/454 و در سناريوي شناور 0/456 است. نسبت هزينه به افزايش شاخص تاب‌آوري در راهبرد‌هاي اجتماعي اقتصادي كوتاه‌مدت S1، ميان‌مدت S2 و بلندمدت S3 به‌ترتيب6/17، 11/69 و18/52 است. همچنين در راهبردهاي فني كالبدي كوتاه‌مدت T1، ميان‌مدت T2 و بلندمدت T3 به‌ترتيب 90/3، 4/67 و 7/41 است. بهترين راهبرد در افزايش شاخص تاب‌آوري در مقايسه با هزينة راهبرد S3 و ضعيف‌ترين راهبرد T1 است. با وجود اين از نظر زمان مورد نياز براي اجرا، راهبردي T1 بهينه‌ترين راهبرد است. انتخاب راهبرد بهينه براي يك شهر با پارامترها و متغيرهاي گوناگوني ارتباط دارد. تنها يك راهكار فني يا اجتماعي نمي‌تواند ضامن موفقيت طرح‌هاي بهبود تاب‌آوري شهري باشد. در كوتاه‌مدت راهبرد T1 و در طولاني‌مدت راهبرد S2 بهينه‌ترين راهبردها هستند.