پديد آورندگان :
حاتمي، حسين دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي، تهران - دانشكدة بهداشت و ايمني - مركز تحقيقات كنترل مخاطرات زيست محيطي و شغلي , مظفري، اميد دانشگاه علوم پزشكي گلستان، گرگان - دانشكدة پزشكي - گروه طب ايراني , ذاكري، سميه دانشگاه علوم پزشكي بابل، ايران - دانشكدة طب سنتي - گروه طب ايراني , كلنگي، فاطمه دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي، تهران - دانشگاه علوم پزشكي گلستان، گرگان - دانشكدة پزشكي - دانشكدة بهداشت و ايمني - مركز تحقيقات بهداشت باروري و مشاوره در مامايي - گروه طب ايراني
چكيده فارسي :
سابقه و هدف: از آنجايي كه دوران شيردهي از اهميت زيادي برخوردار است، مرحله ازشيرگرفتن كودك نيز جزو مراحل حساسي از زندگي مادر و كودك به‌شمار مي‌رود. بي‌توجهي به اين مرحله از زندگي كودك مي‌تواند تأثيرات عميقي بر سلامت جسمي و رواني كودك و حتي مادر داشته باشد.
مواد و روش‌ها: اين مطالعه به روش مروري-توصيفي انجام و مطالب مربوط به مرحله ازشيرگرفتن كودك در متون طب نياكان بررسي شده است. به اين منظور هفت كتاب از معتبرترين منابع مكتوب طبي نياكان شامل قانون ابن‌سينا، ذخيره خوارزمشاهي، كامل الصناعه، خلاصه الحكمه، الحاوي، اكسير اعظم و مفرح القلوب انتخاب شدند. كليدواژه‌هاي پستان، ثدي، مرضعه، شير مادر و فطام در منابع طب سنتي و كليدواژه هايMilk Production ، Lactation، Weaning ،Breastfeeding در پايگاه‌هاي اطلاعاتي علمي شامل Google Scholar, PubMed و SID به دو زبان فارسي و انگليسي جست‌وجو و مطالب مربوط به‌نحوه ازشيرگرفتن استخراج و جمع‌بندي شدند.
يافته‌ها: در متون طب سنتي ايران به مرحله ازشيرگرفتن كودك، "فطام" گفته مي‌شود. حكماي طب ايراني معتقد بودند بهترين زمان ازشيرگرفتن كودك از مادر، حدود يك سال و نُه ماه تا دو سالگي و بهترين فصل فطام، بهار و سپس پاييز است و ازشيرگرفتن در گرماي تابستان و سرماي زمستان را توصيه نمي‌كردند. به هنگام ازشيرگرفتن بايد توجه كرد كه كودك دچار كم‌آبي نشود؛ لذا توصيه به مصرف مقدار كافي مايعات از جمله آب خيار، دوغ و شيره خرفه مي‌شود. همچنين تدابير پيشگيري از گرمازدگي به همراه بستن حنا به كف دست، پا و سر توصيه مي‌شود.
نتيجه‌گيري: مطالعه متون طب سنتي ايران و بهره‌گيري از مطالب توصيه شده حكما (البته پس از به‌روز رساني مطالب) در كنار روش‌هاي امروزي شايد بتواند در مديريت بهتر مرحله از شيرگيري كودك با كمترين آسيب روحي و جسمي و با توصيه‌هاي تخصصي براي هر فرد، متناسب با هر فصل، غذاهاي مناسب و ساير توصيه‌هاي بي‌ضرر كمك كننده باشد.
چكيده لاتين :
Background and Purpose: In addition to breastfeeding, weaning is an important phase in the life of mother and child. Negligence during this stage could result in profound negative effects on the physical and mental health of the child and even the mother.
Methods and Materials: This was a descriptive review study. The content related to the infant weaning in the viewpoint of traditional Persian medicine manuscripts was studied. For this purpose, 7 books from the most prestigious sources of Persian medicine including Exir Azam, The Canon of Medicine, Kholase al Hekma, Mofarah al-Gholoob, Kamel al-Sanaah al-Tibbiyah, Al-Hawi fi al-Tibb, and Zakhire Kharazmshahi were selected. Searching the traditional medicine sources was conducted using the keywords: breast, sodae, morzaeh, and breast milk. Moreover, the keywords of Milk Production, Lactation, Weaning, and Breastfeeding in both Persian and English languages were searched in the scientific databases including Google Scholar, Pubmed, and SID. The content related to the lactation and howness of weaning was extracted and summarized.
Results: In ancient medical texts of Iran, the weaning of the baby from mother has been reported. It was believed that the best duration for breastfeeding is about one year and nine months to two years of age. The best season for weaning is spring and then autumn. Weaning is not recommended during summer. Also, it should be noted that the child should not become dehydrated during the weaning. Accordingly, it is advisable to consume sufficient fluids including cucumber juice, buttermilk, and purslane extract as well as local application of henna on the palm and head as for the preventive of dehydration.
Conclusion: Studying traditional Persian medicine texts and using their recommendations (after updating them in the light of current methodologies) may help us for better management of the weaning process with the least physical and psychological consequences. These recommendations are harmless and specialized for each individual considering the seasons with their appropriate diet.
