كليدواژه :
طوفان‌هاي گرد و غبار , تخريب اراضي , عناصر غذايي خاك , تالاب‌هاي هامون
چكيده فارسي :
تخريب اراضي يكي از مخاطرات جدي زيست بوم‌هاي طبيعي بخصوص در مناطق خشك زمين در اثر خشكسالي و فرسايش بادي است. خصوصيات گرد و غبار مي‌توانند نشان‌دهنده ميزان تخريب اراضي و سرزمين باشند. هدف از اين تحقيق بررسي خصوصيات فيزيك وشيميايي و مقادير برخي عناصر غذايي همراه با گرد و غبار حمل شده در دشت سيستان است. به اين منظور تعداد 25 رسوبگير نيم‌دوكي شكل در شهرهاي منطقه سيستان نصب گرديد و نمونه‌برداري اين رسوبگير‌ها به صورت ماهيانه طي دوره طوفان‌هاي گرد و غبار منطقه از ارديبهشت تا پايان مهر ماه سال 1394 به صورت ماهانه انجام گرفت. از خاك سطحي مناطق تحت فرسايش يا مستعد فرسايش در تالاب‌هاي هامون (20 نقطه) نمونه‌برداري انجام شد. سپس pH، EC، ماده آلي، بافت خاك و مقادير عناصر غذايي خاك شامل: فسفر، پتاسيم، سديم، كلسيم و منيزيم در نمونه‌ها مورد اندازه‌گيري قرار گرفتند. بيشترين ميزان عناصر غذايي همراه با گرد و غبار در كل منطقه مربوط به كلسيم (با ميانگين كل mg/kg 700/28(و كمترين مربوط به فسفر (با ميانگين كل mg/kg 33/76 (بود. بيشترين ميانگين مجموع (فسفر، پتاسيم، كلسيم، منيزيم و سديم) عناصر غذايي (mg/kg 461/43) در گرد و غبار شهريور و كمترين (mg/kg 353/78) در خرداد مشاهده شد. در بين شهرهاي مورد مطالعه بيشترين ميزان ماده آلي، فسفر، پتاسيم و منيزيم در گرد و غبار حمل شده از روي شهرستان زابل (به ترتيب mg/kg 25/88، mg/kg 4/75، mg/kg 365/8 و mg/kg 667/32(، بيشترين مقدار كلسيم در شهر هامون (mg/kg 813/06) و سديم در شهر نيمروز (mg/kg 629/48) مشاهده شد. بيشترين نسبت غني‌شدن در كل مناطق مربوط به فسفر (002/6) و كمترين نسبت غني‌شدن مربوط به سديم (0/707) بود، كه نسبت غني‌شدن براي فسفر، پتاسيم و ماده‌آلي (مقادير بالاتر از يك) نشان‌دهنده غني شدن آن عنصر در گرد و غبار مي‌باشد و هدر رفت و فرسايش انتخابي آن عنصر را از خاك‌هاي محل برداشت (منشأ گرد و غبار) نشان مي‌دهد. نتايج نشان داد كه خاك بستر تالاب‌هاي هامون (مناطق مورد مطالعه) به لحاظ بافت مساعد فرسايش هستند و خصوصيات شيميايي آن نشان‌دهنده شور و قليايي شدن و از بين رفتن پوشش گياهي مي‌باشد. خصوصيات گرد و غبار حمل شده از روي شهرهاي دشت سيستان نيز منعكس كننده شرايط منشأ برداشت اين رسوبات بودند و گسترش تخريب اراضي در اين مناطق را نشان مي‌دهد.
چكيده لاتين :
Land degradation is one of the major threats to ecosystems, especially in arid areas due to drought and wind
erosion. Dust characteristics can indicate the extent of land degradation. The aim of this study is an assessment
of some chemical characteristics and amounts of some nutrient elements of dust in the Sistan Plain. Twenty-five
half-spindle shaped dust samplers were installed in the cities of the Sistan region. The dust samples were
collected monthly from early April until late September in 2015. Topsoil samples from erodible or susceptible
areas to erosion were taken (20 samples) from different parts of Hamoun wetlands (as the main origin of dust).
After that pH, EC, organic matter, soil texture, and amount of soil nutrient elements including P, K, Na, Ca, and
Mg were analyzed in samples. The Ca was the maximum nutrient elements associated with dust (average 700.28
mg/kg), and the minimum was P (average 33.76 mg/kg). The highest amount of Total (P, K, Ca, Mg and Na)
nutrient elements were observed in August+September (461.43 mg/kg) and the minimum amount in May+June
(353.78 mg/kg). The highest amount of OM, P, K, and Mg have observed in dust loaded over Zabol city (25.88
mg/kg, 45.75 mg/kg, 365.8 mg/kg and 667.32 mg/kg respectively), and the maximum amount of Ca was
observed in Hamoun city (813.06 mg/kg) and the maximum amount of Ca was observed in Nimruz city (629.48
mg/kg). The highest amount of enrichment ratio belonged to P (6.002) and the lowest enrichment ratio belonged
to Na (0.707). The results showed soil textures of Hamoun wetland beds are susceptible to erosion and its
chemical properties showed salinization and alkalization and loss of vegetation cover. Characteristics of the dust
carried over the cities of Sistan plain reflected the conditions of dust origin and indicated the expansion of land
degradation in these areas.
