نقش تكتونيك در تكامل آتشفشان تفتان، جنوب شرق ايران

Role of tectonics in the evolution of Taftan Volcano, SE Iran

مطالعه عوامل كنترل كننده آتشفشانها مي تواند به تحليل خطرات ناشي از فعاليت مجدد آنها كمك كند. آتشفشان تفتان يك آتشفشان كواترنري در جنوب شرق ايران است كه براثر فرورانش صفحه اقيانوسي عمان به زير پوسته قاره‌اي ايران در مجموعه‌اي چين و گسل خورده شامل فليش‌هاي ائوسن و افيوليت‌هاي كرتاسه نفوذ كرده است. اين آتشفشان داراي چندين مركز فوراني است كه با امتداد شمالغرب-جنوب شرق از قديم به جديد قرارگرفته‌اند. به‌منظور تعيين نقش رژيم تكتونيكي درروند تكامل آتشفشان تفتان عناصر ساختاري مانند، وضعيت فضايي دايكها، شكستگي‌ها، هندسه فروريزش جانبي دهانه انجرك، روند دهانه‌هاي قديمي و روند چشمه‌ها موردمطالعه قرار گرفت. اطلاعات به‌دست‌آمده از اين ساختارها نشان‌دهنده يك تنش كششي با امتداد شمال شرق- جنوب غرب در مجموعه آتشفشان است كه باعث به وجود آمدن يك منطقه كششي در جهت شمالغزب-جنوب شرق شده است. اما اطلاعات به‌دست‌آمده از زلزله‌ها و عناصر ساختاري در مجموعه‌اي كه آتشفشان بر روي آن قرارگرفته است، جهت فشارش منطقه‌اي را در امتداد شمال شرق- جنوب غرب نشان مي‌دهند. آناليز ساختاري، مدل‌سازي تجربي و داده‌هاي ميداني نشان مي‌دهد كه آتشفشان ها مي‌توانند در محيط‌هاي تكتونيكي فشارشي وابسته به گسل‌هاي تراستي شكل بگيرند. بر اساس اين اطلاعات يك مدل كه در آن گسلهاي تراستي(به‌عنوان مسير ماگما) بعد از رسيدن به سطح در زير آتشفشان به شاخه هاي مجزايي تقسيم مي‌شوند ارائه شد. در اين مدل يك شاخه از اين گسلها با شيب كم و مكانيسم معكوس، به سمت پهلوي آتشفشان پيشرفت و شاخه ديگر با شيب زيادو مكانيسم نرمال، به سمت بالا حركت مي‌كنند و باعث شكل‌گيري يك منطقه كششي شمالغرب-جنوب شرق در امتداد دهانه‌ها و به‌موازات گسلهاي تراستي شده است، ارائه شد. اين مدل فوران بعدي آتشفشان را در قسمت جنوب شرقي دهانه فعال فعلي پيشنهاد مي دهد.

The study of factors that control volcanoes can help analysesize the risk of triggering an the next eruption. Taftan is a Quaternary volcano of southeast Iran, formed as the result of subduction of Oman oceanic lithosphere underneath the continental Iranian plate that emplaced onto compressional tectonic setting such as strongly folded and faulted Eocene flysch and Cretaceous ophiolites. This volcano has several centers that are directed along a northeast to southwest from old to new. In order to investigate the role of the tectonic regime to evolution of Taftan volcano, structural elements such as Dikes, Fractures, crater opening of Anjerk amphitheater, the direction of centers and direction of springs have been studied. The resulting data of these elements represent a northeast-southwest directed extensional stress in the Taftan body which has created an extension area in the northwest-southeast direction. But earthquakes and structural trends of pre volcanic rocks underlying Taftan show a maximum regional compressional northeast-southwest striking. Recent relevant data such as structural analysis, analog modeling, field data demonstrating that volcanism can occur in compressional tectonic settings associated with thrust faulting. In other words magma can transport beneath the volcano to the surface along the thrust faults. Based on these data we proposed a model that demonstrates the substrate thrust fault (as magma path) splits into two faults within the volcano: A shallow-dipping one, with reverse movement, propagates towards the volcano flank, and a steeper-dipping one, with normal movement, propagates upwards and causes northeast-southwest extensional area along the centers parallel to thrust fault of substrata. The suggested model in this study proposes a next eruption point in the southeast of the currently active point.