توسعه مدل عامل بنيان جهت احياي منابع آب زيرزميني با رويكرد مشاركتي: مطالعه موردي دشت شبستر-صوفيان

An Agent-Based Model to Improve Groundwater Resources Conditions with a Participatory Approach in the Shabestar-Sofian Plain

اتكاي بخش هاي زيادي از كشور بر منابع آب زيرزميني از يك طرف و افت روزافزون سطح تراز ايستابي آبخوان ها از طرف ديگر اهميت توجه به اين بخش از منابع آب را بيش از پيش افزايش داده است. به دليل پيچيدگي هاي سيستم هاي اجتماعي-زيست محيطي مرتبط با منابع آب زيرزميني، نياز به استفاده از ابزارهايي است كه بتواند اين پيچيدگي ها را در قالب روابط عامل هاي موثر مدل نمايد. مدل سازي عامل بنيان، شبيه سازي كامپيوتري با رويكردي جامع نگر از ذينفعان يا همان عامل هايي است كه با يكديگر و با محيط خود بر اساس اصول رفتاري خاص تعامل مي كنند. در اين مقاله، با كاربرد مدل سازي عامل بنيان رفتار كشاورزان، عوامل نهادي موثر، آبخوان و نيز روابط آن ها در دشت شبستر-صوفيان با مشاركت ذينفعان از طريق به كارگيري مصاحبه ها و پرسش نامه هاي نيمه ساختاريافته مدل شده است. نتايج بررسي اجراي پنج سناريوي نمونه نشان مي دهد در صورت هماهنگي مناسب نهادها و جلب مشاركت كشاورزان، ضمن افزايش درآمد كشاورزان، مي توان در طول 10 سال، 202 ميليون مترمكعب از برداشت چاه ها را كاهش داده و در نتيجه حدود 40 درصد بيلان منفي آبخوان را جبران نمود. با استفاده از اين مدل مي توان فهم مناسب تري از سيستم پيچيده مديريت منابع آب زيرزميني به دست آورده، مشاركت ذينفعان را جلب كرده و با تعريف سناريوها در فرآيندي مشاركتي، به راهكارهاي بهتر در فرآيند تصميم گيري دست يافت.

Regarding the supply of large amount of water demand from groundwater resources on the one hand, and increasing water level drop of the aquifers on the other hand, the importance of groundwater resources management is significantly increasing. Due to the complexities in the socio-ecological systems related to the groundwater resources, there is a need for tools to model these complexities in the form of effective agents’ relations. Agent-based modeling (ABM) is a computer simulation with a comprehensive approach of stakeholders, or agents that interact with each other and with their environment based on certain behavioral principles. In this paper, farmers, effective institutional agents and aquifer behaviors and their interactions in the Shabestar-Sofian plain is modeled using ABM with stakeholder participation through interviews and semi-structured questionnaires. The results of the implementation of five sample scenarios show that if the institutions are properly coordinated and the participation of farmers is attracted, it could be possible to reduce 202 million cubic meters of wells extraction over 10 years, in addition to increasing the income of farmers simultaneously and to compensate about 40 percent of negative groundwater balance. Using this model, a better understanding of the sophisticated system of groundwater resources management can be obtained, stakeholder participation can be attracted, and by defining scenarios in a participatory process, better solutions can be achieved in the decision-making process.