جايگاه ذكر در طراحي عناصر زيباسازي شهري؛ نمونه موردي: شهر قم

در ادوار مختلف نقش و اهميت طراحي عناصر و المان‌هاي شهري، در جهت ساماندهي فضا، زيباسازي و ارتقاي تصوير ذهني شهروندان، به اشكال گوناگوني مد نظر طراحان بوده است. وليكن بسياري از اين عناصر و ايده‌ها، با هويت و آموزه‌هاي اسلامي مغايرت داشته و بر غفلت و توجه صرف به ماديات در فضاهاي شهري تاكيد داشته‌اند. بدين جهت توجه به اصول و مباني طراحي شهر اسلامي به طور عام و همچنين توجه و بكارگيري اصل ذكر (به عنوان يكي از صفات شهرسازي اسلامي) به طور خاص، در طراحي عناصر زيباسازي شهري ضروري به نظر مي‌رسد. از اين رو در نوشتار حاضر با روش تحقيق توصيفي، تحليلي و اكتشافي، با بررسي و توصيف اهميت ذكر و ياد خدا در شهر و طراحي عناصر شهري، به بررسي نمونه‌ها و مصاديق اين اصل خواهيم پرداخت؛ پس از تبيين اهميت موضوع و شناسايي معيارها و بايسته‌هاي مورد نظر و تدوين مدل مفهومي، با كمك روش تحليلي، تلاش در جهت تحليل نمونه‌هاي موجود در شهر قم (32 المان شهري)خواهيم نمود؛ در ادامه با استفاده از نتايج تحليل مصاديق و مباني نظري مطرح شده، و طرح پرسشنامه‌هايي در راستاي اهداف تحقيق، در جامعه آماري 383 نفر جهت سنجش و ارزيابي سطح ادراك شهروندان (افراد عادي و متخصصان) از عناصر ياد شده در راستاي ايجاد فضاي ذكر پرداخته مي‌شود. يافته‌هاي پژوهش حاكي از آن است كه ديدگاه حاصل از نظر هر دو گروه بر لزوم انتقال معاني و مفاهيم و نقش تذكردهي در عناصر شهري تاكيد دارند؛ وليكن تفاوت ديدگاه در نوع نگرش و ادراك مي‌باشد؛ بدين معنا كه شهروندان عادي در درك نمادپردازي و نشانه‌هاي مورد نظر طراحان به نسبت افراد متخصص (دانشجويان و مهندسان معماري و شهرسازي) ضعيف‌تر بوده اند؛ و اين موضوع لزوم تقويت عناصر نام آشناتر، بومي و قابل درك‌تر را در كنار نمادپردازي‌هاي تخصص‌گرايانه و هنرمندانه طراحان تاكيد مي‌نمايد. و علاوه بر اين پاسخگويان بر لزوم در نظر داشتن عناصر طبيعي و نيز عناصري كه علاوه بر معنا و زيبايي داراي عملكرد هم باشند؛ تاكيد نموده‌اند.