خيال به‌مثابه نفس حيواني بازشناسي قوّۀ خيال نزد صدرالمتألهين در پرتوي تبيين مباني و تحليل كاركردها

قوّۀ خيال در فلسفۀ ابن‌سينا و تابعان وي، «خزانۀ» صوَري معرفي مي‌شود كه جزئي است و به‌وسيلۀ حسّ مشترك ادراك شده است؛ در مقابل، صدرالمتألهين در مقام تعريف قوّۀ خيال، دو ديدگاه متفاوت، ولي منسجم و منطقي ارائه كرده كه با تحليل روش‌شناختي وي در مباحث نفس، قابل استنتاج و توصيف است. مسئله اساسي پژوهش جاري، توصيف نظريۀ واقعي صدرالمتألهين در مسئله چيستي خيال و سپس مقايسه آن با ديدگاه رايج مشائيان، به‌منظور كشف نقاط اشتراك و افتراق حقيقي اين دو ديدگاه است. يافته اصلي كه براساس روش تحليلي ـ منطقي و با تكيه بر روي‌آورد تحليل گزاره‌اي و سيستمي عبارات صدرالمتألهين در دو مقامِ «تبيين مباني شناخت قوّۀ خيال» و «ارائه كاركردهاي اين قوّۀ» به‌دست آمده است، حاكي از اتخاذ دو رويكرد از سوي صدرا در تعريف قوّۀ خيال است. وي در ابتداي مباحث نفس‌شناسي و قواي آن، تابع ديدگاه مشهور مشائيان است و پس از آن و در فرايندي تعالي‌گونه و با ابتنا بر امكان تشكيك در قواي نفس، ديدگاه ديگري را در بازشناسي قوه خيال ارائه مي‌دهد. صدرالمتألهين خيال را به‌مثابه نفس حيواني و فصل حقيقي انسان در مرتبۀ حيوانيّت معرّفي مي‌كند كه خود بر قوّه‌انگاري هريك از مراتب سه‌گانۀ نفس انساني در نظام فلسفي وي مبتني است.