واكاوي ادلۀ فقهي در زمينۀ محروميت بستگان مادري از ارث ديه

آيا ديه از نظر قواعد ارث‌بري همانند ساير اموال بوده يا نظام متفاوتي بر آن حاكم است؟ راجع به اين موضوع نظريات فقها مختلف هستند و تفاوت ديدگاه‌هاي مزبور، قانونگذار كيفري ايران را در دوره‌هاي مختلف قانون‌گذاري بعد از انقلاب تحت تأثير قرار داده است. قانونگذار براي اولين بار در تبصرۀ مادۀ 452 قانون مجازات اسلامي 1392 آراي فقهايي را پذيرفت كه در ظاهر همۀ بستگان مادري را از ارث ديه (برخلاف ساير اموال) محروم مي‌داند. با اين‌حال تفسير مطلق و موسع تبصرۀ مذكور با پاره‌اي از اشكال‌هاي فقهي و حقوقي مواجه است، زيرا از ديدگاه بعضي نظريات معتبر فقهي ديگر، محروميت بستگان مادري، مستلزم همراهي آنها با بستگان پدري است. همچنين بر اساس آراي قوي ديگري، بستگان مادري در مواردي كه ديه به‌صورت تبعي(بدل از قصاص) مورد حكم واقع مي‌شود، از ارث ديه محروم نيستند كه ظاهراً مي‌توان اين نظريه را به تبصرۀ مادۀ 551 قانون جديد مجازات اسلامي (در مورد مازاد ديۀ زن كه از صندوق خسارات بدني دولت دريافت‌شدني است) نيز تعميم داد. مساعي اين نوشتار بررسي و نقد رويكردهاي متنوع فقهي در مورد ارث ديه و روشن كردن مسير واقعي تبصرۀ مادۀ 452 قانون مزبور با ارائۀ شيوه‌اي تحليلي و انتقادي است.