نقد و بررسي مباني فقهي ديدگاه مشهور در مفهوم‌شناسي عدالت فقهي

بسياري از احكام و فروع فقهي، به عَدالت، مشروط است. فقهاي شيعه، نوعاً، بحث دربارۀ مفهوم‌شناسي عَدالت را بر محور دو گزينۀ: ملكۀ امتثال و اجتناب، و استقامت فعلي، قرار مي‌دهند. با وجود اينكه تعريف عَدالت به استقامت فعلي، در فقه اماميه، قدمت دارد و تعريف عَدالت به ملكۀ نفساني، در روايات، مفقود است، مشهور فقيهان اماميه، عَدالت را ملكۀ امتثال و اجتناب مي‌داند. بي‌شك، لزوم لحاظ ملكه، در مفهوم‌شناسي عَدالت، احراز عَدالت را دشوارمي‌كند؛ چه اينكه صرف امتثال واجبات و اجتناب از محرمات را براي احراز عَدالت كافي نمي‌شمارد. واقعيت مذكور، اين پرسش را پيش‌رو مي‌نهد كه مشهور، به اتكاي كدام دلايل، لحاظ ملكه را در مفهوم‌شناسي عَدالت لازم مي‌داند و آيا اين دلايل، كفايت اثبات ديدگاه مشهور را دارند؟ از اين‌رو، نوشتار حاضر، با هدف تبيين و ارزيابي دلايل مشهور، در پژوهشي به روش توصيفي، دلايل لزوم لحاظ ملكه را در مفهوم‌شناسي عَدالت بررسي مي‌كندو به اين نتيجه مي‌رسد كه دلايل مشهور، كفايت لازم را براي اثبات ديدگاه مشهور و لزوم لحاظ ملكه در مفهوم‌شناسي عَدالت ندارد و احراز عَدالت به بيش از امتثال واجبات و اجتناب محرمات نيازمند نيست.