مطالعه تزيينات نما و سردر خانه‌هاي تاريخي دوران قاجار و پهلوي

هويت ملي و فرهنگي مردم ايران از قديم‌الايام بر وجوه زندگي ايشان نمايان بوده كه از موارد بارز آن مي‌توان به تزيينات وابسته به معماري اشاره داشت. اين عرصه تجلي‌گاه انديشه‌ها و افكار افراد ساكن در اين بوم و اقليم بوده است. خانه‌هاي شهرستان مشهد به‌عنوان مقر مذهبي ايران، نمونه بارزي ازاين‌دست است. مقاله حاضر قصد دارد بازشناسي تزيينات وابسته به معماري در خانه‌هاي محله‌هاي قديمي اين شهر در دوره قاجار و پهلوي را هدف قرار دهد و در پي پاسخ بدين سؤال است كه كتيبه و نقش استفاده‌شده در تزيينات وابسته به معماري خانه‌هاي عصر قاجار و پهلوي مشهد، چه فرم و مفهومي دارند؟ رويكرد پژوهش كيفي بوده و در بيان و تفسير موضوع از روش توصيفي و تحليلي بهره برده است. لذا انواع كتيبه‌ها و نقوش را دسته‌بندي فرمي و محتوايي نموده كه اساس كار بر مبناي اطلاعات ميداني و عكاسي و البته مطالعات كتابخانه‌اي مي‌باشد. يافته‌ها حاكي از آن هستند كه هنرمندان كاشي‌كار، گچ‌بر و حجار اين خطه از ايران، عليرغم ورود فرنگي مآبي از دوره قاجار و شدت گرفتن آن در دوره پهلوي، ريشه ايراني اسلامي را از ياد نبرده و همواره خانه‌ها را مأمني براي ساكنان آن در نظر گرفته‌اند كه طبق آيين مسلماني جز با ياد خداوند متعال امكان‌پذير نيست. ورودي خانه‌ها با كلام الهي مزين شده و نماي ساختمان‌ها، فضايي بهشت‌گونه با نقش‌مايه‌ها و آيات قرآني، اسامي ائمه و اشعار ارائه داده‌اند. اين دو هم براي ساكنان و هم براي رهگذران همواره نام و ياد خدا را ارزاني داشته و فتح و گشايش در امور روزمره را موجب شده است.واژهاي كليدي: قاجار و پهلوي، مشهد، نما و سردر خانه، آرايه.