مطالعه تطبيقي ساختار طرح و نقش قالي هاي كردي خراسان با منطقه آذربايجان(قفقاز)

قاليبافي از مهمترين هنرهاي حائز اهميت در منطقه آذربايجان محسوب مي‌گردد. در اين ميان ايران با دارا بودن طوايف و ايلات متفاوت در حوزه بافندگي، از گنجينه سرشار و ارزشمند طرح و نقش نيز برخوردار مي‌باشد. همزمان با كوچ و اسكان ايلات در ديگر نواحي، انتقال فرهنگ و آداب و رسوم هنري نيز از موارد منتقل شده محسوب شده و با توجه به اينكه سنتهاي طراحي و نقش پردازي در قالي، زير مجموعه اي از اين فرهنگ تلقي مي گردد، فرهنگ هنري قالي بافي نيز متاثر از اين جريان بوده است. لذا با بررسي تاريخ جابه‌جايي ايلات و عشاير كرد ايران و جابجايي هاي صورت پذيرفته در اسكان كردها از غرب ايران و قفقاز به شمال خراسان به دليل مجاورت و همنشيني كردهاي خراسان گوشه‌هايي از تاثير پذيري سنت بافندگي آذربايجان در دستبافته‌هاي اين اقوام به چشم مي‌خورد. مطالعات نشان ميدهد كه طرح ها و نقوش به كار رفته در قالي هاي كردي خراسان از نوع هندسي و ذهني با الگوپذيري از عوامل پيراموني چون طبيعت، باورها و اعتقادات مي باشد كه در در قسمت‌هايي از ساختار نقشپردازي، طرح و نقش آنها با مشابهت به قالي‌هاي آذربايجان اجرا گرديده است. هدف اين مقاله مطالعه تطبيقي ساختار طرح و نقش قالي‌هاي آذربايجان با كردي خراسان است. اين تحقيق از نوع توصيفي – تحليلي بوده و با رويكرد كيفي به بررسي عناصر تشكيل دهنده طرح و نقش در قالي هاي آذربايجان و كردي خراسان پرداخته، و از اين رو به دنبال يافتن ساختار ها و خصوصيات فرمي مشترك و متفاوت در طرح و نقش اين قالي ها بوده است. جامعه آماري در اين تحقيق متمركز بر دو منطقه آذربايجان با كرد خراسان مي باشد كه بدين منظور تعداد نمونه‌ها به صورت هدفمند انتخاب گرديده از اين رو 5 ناحيه بافندگي با 10 نمونه از آذربايجان و 3 ناحيه بافندگي با 9 نمونه از كرد خراسان مورد بررسي قرار گرفته است. روش جمع آوري اطلاعات در پيشينه تصاوير قالي‌هاي آذربايجان به شيوه كتابخانه اي و شناسايي نمونه قالي هاي كرد خراسان به شيوه ميداني توسط نگارندگان صورت پذيرفته است. نتايج اين پژوهش نشان ميدهد طرح و نقش در قالي هاي آذربايجان از تنوع بالايي برخوردار بوده چنانچه قسمت‌هايي از ساختار طرح و نقش در قالي‌هاي كرد خراسان با ويژگي‌هاي مشابه با آذربايجان اجرا گرديده است. چنانكه اشتراكات فرهنگي دو منطقه موجب گرديده قسمت‌هايي از فرم‌هاي هندسي ترنج، نقشمايه‌هاي متن و حاشيه در هر دو منطقه با مشابهت‌هايي همراه گردد. بيشترين مشابهت در نقشپردازي قالي‌ها مربوط به فرم ترنج، نوارهاي حاشيه و نقشمايه‌هاي انتزاعي و گياهي است.