اوضاع اقتصادي شهر مشهد در عصر ناصري با تكيه‌بر تجزيه عنصري سكه هاي ضرب شده در مشهد (1295-1266ق/ 1878-1850م) به روش پيكسي

شهر مشهد به دليل شرايط اقتصادي، تجاري، ديني و جايگاه محوري در ايالت خراسان، اهميت ويژه اي داشته است. به همين خاطر از دوره تيموري ضرابخانه فعالي تا سال 1295ق/ 1878م در اين شهر داير بود و در دوره ناصرالدين شاه قاجار (1313-1264ق/ 1896-1848م) قِران هاي نقره فراواني بين سال هاي 1295-1266ق/ 1878-1850م به ضرب رسانده است. نظام ضرب سكه دوره ناصري هرچند به‌صورت اسمي پيرو نظام تهران بود، اما در عمل هر شهر، نظامي خودمختار داشت و سكه هاي بيشتر شهرها با مقادير متفاوت خلوص نقره به ضرب مي رسيد. اين مسئله دو پرسش در حوزه ضرابخانه اصلي مشهد طرح مي سازد. 1. مقدار خلوص نقره سكه هاي ضرب شده در مشهد چگونه بوده است و سير تغييرات آن چگونه رقم خورده است؟ 2. سكه هاي شهر مشهد، در جايگاه شهر مهم اقتصادي، در برابر شهرهاي مهم ديگر نظير تبريز، تهران، اصفهان و شيراز چگونه بوده است؟ براي پاسخ به اين پرسش ها، تجزيه عنصري سكه هاي اين دوره با استفاده از شيوه پيكسي به دليل غيرمخرب بودن، سرعت و دقت بالاي آن، پايه اصلي اين پژوهش قرار گرفت تا تحليلي از ميزان تعهد مشهد به نظام مركزي ضرب سكه در تواريخ مختلف در مقايسه با ساير شهرهاي اصلي ايران عصر قاجار ارائه شود. در اين نوشته تعداد 30 سكه در 30 تاريخ متفاوت، مورد تجزيه عنصري قرار گرفت كه درنتيجه روند تغييرات ميزان خلوص نقره به‌طور ميانگين در سه بازه زماني بين سال هاي 1280-1266ق/ 1864-1850م 90.09 درصد، 1290-1281ق/ 1873-1865م 87.14 درصد، 1295-1291ق/ 1878-1874م 84.30 درصد و در كل اين دوره سي‌ساله 88.14 درصد، تبيين و جايگاه آن از نظر ميزان خلوص نقره در مقابل ضرابخانه هاي تبريز (82%)، تهران (90%)، اصفهان (84%) و شيراز (90%)، مشخص شد. نتايج آزمايش پيكسي بر روي نمونه‌هاي موردمطالعه مشخص كرد، وجود عنصر مس (7.24%) و عنصر آهن (2.35%) از ميزان طبيعي بيشتر بوده و اين بيانگر آميختگي اختياري در جهت عياركردن فلز نقره است. علاوه بر آن وجود عنصر سرب (0.86%) نشانگر استفاده از معادن سرب (سروزيت يا گالنا) براي تهيه فلز نقره و عدم دقت در استحصال آن بوده است. همچنين وجود عنصر طلا (0.55%) مي تواند نشانگر استفاده از معادن نوع سروزيت باشد