نقش كارخانه نخريسي و نساجي خسروي خراسان بر اوضاع اقتصادي-اجتماعي مشهد (1316-1350ش)

مشهد از اواسط دوره قاجار بستر مناسبي جهت توسعه صنعت نساجي بود. در دوره پهلوي اول پس از اصلاحات زيربنايي و توسعه صنايع نوين، در 1316ش اولين و بزرگ‌ترين كارخانه نخريسي در شرق ايران با عنوان شركت نخريسي و نساجي خسروي خراسان در مشهد راه‌اندازي شد. تأسيس و گسترش كارخانه نخريسي در عصر پهلوي، مشهد را به‌عنوان يكي از قطب‌هاي نساجي مطرح كرد، به‌طوري‌كه نقش مؤثري در خودكفايي نساجي ايران دهه 50 داشت. وجود اين كارخانه به‌عنوان نماد هويت‌بخش جامعه كارگري مشهد علاوه بر اشتغال‌زايي هزار نفر كارگر كه به‌طور مستقيم در كارخانه مشغول به كار بودند، اثرات اجتماعي زيادي بر مسائل كارگري در زمينه سوادآموزي و آموزش‌هاي تخصصي بر جاي نهاد و از سويي محلات كارگري از قِبل كارخانه نخريسي در مشهد شكل گرفتند. اين كارخانه در دوران تأسيس و شكوفايي با چالش‌هايي ازجمله بحران‌هاي اقتصادي و تأثيرپذيري از تنش‌هاي سياسي مواجه بود. بنابراين مي‌توان اين پرسش را مطرح ساخت تأسيس كارخانه چه دستاورد و تأثيري بر وضعيت اقتصادي-اجتماعي مشهد داشت؟ در اين پژوهش تلاش مي‌شود به روش توصيفي-تحليلي و با تكيه‌بر اسناد، اين صنعت محلي و آثار اقتصادي-اجتماعي آن در مشهد مورد ارزيابي قرار گيرد. يافته‌ها حاكي از آن است كه انتخاب اين ناحيه براي تأسيس كارخانه نساجي موجب شد تا مشهد به‌عنوان يكي از قطب‌هاي نساجي ايران در عصر پهلوي، سهم مؤثري در سياست‌هاي صنعتي و اشتغال‌زايي و خودكفايي اقتصادي مشهد داشته باشد.