كشاكش امنيتي، مرزي و ديپلماسي ايران و روسيه در مرزهاي شمال خراسان در دوره ناصرالدين‌شاه (مطالعه موردي: كلات نادري)

يكي از موضوعات مغفول در خراسان بعد از معاهده آخال، سياست هاي نفوذ روسيه در مرزهاي شمالي خراسان و كلات نادري است. هدف از اين پژوهش با تكيه بر روش توصيفي-تحليلي و با توجه به اسناد آرشيوي پاسخ به اين پرسش است كه روس ها به دنبال چه اهداف سياسي و اقتصادي در شمال خراسان، به خصوص در كلات نادري بودند و حكومت قاجار در برابر اين سياست هاي منطقه اي روسيه، چه نوع ديپلماسي و سياستي در پيش گرفت؟ با نگاهي جزئي نگر و با رويكردي تحليلي-تطبيقي، يافته ها حاكي از آن است كه بعد از شكست مرو و پايان نفوذ ايران در آسياي ميانه، حكومت قاجار در مرزهاي شمالي خراسان، با بحران ها و چالش هاي عديدهاي مواجه گشت. پيشروي روس ها در منطقه آسياي ميانه و ادعاي جديد آنها مبني بر مالكيت بخش هاي جديدي از نقاط مرزي همچون سرخس كهنه و دخالت آنها در امور كلات نادري و درگز، حساسيت ناصرالدين شاه را برانگيخت. به همين دليل به دستور شاه و تلاش وزارت امور خارجه ايران، ديپلماسي بين المللي ايران فعالتر شد و ايران از نفوذ انگلستان در منطقه براي پيشبرد اهداف خود و فشار به دولت روسيه استفاده كرد. از طرفي حكومت قاجار با تقويت قدرت نظامي خود در خراسان، واگذاري اختيار بيشتر به واليان اين منطقه، اعزام مهندسين نقشه كش و استفاده از جاسوسان سعي كرد موازنه قدرت را در منطقه به نفع خود تغيير و يا حداقل وضع موجود را حفظ نمايد.