روند پژوهي رعايت قواعد و موضوعات فقهي در تبليغات بازرگاني تلويزيوني

تبليغات بازرگاني مستعد درگير شدن با مسائل حقوقي و مسئوليت‌آور است. ازجمله زمينه‌هاي مسئوليت‌زا يا ضمان‌آور، قواعد و موضوعات فقهي هستند كه ميزان عدم رعايت آنها در تبليغ، با گمراهي و فريب منجر به خسارت مادي و معنوي به مخاطب تناسب دارد. يافته‌هاي تحقيق «كنكاشي در رعايت قواعد فقهي در تبليغات بازرگاني تلويزيوني» كه پيشتر انجام شده بود، نشان مي‌داد از بين دوازده قاعده و موضوع فقهي ضمان‌آور، دو قاعدۀ تدليس و نجش بيشترين موارد انحراف را دارا بوده‌اند. اين تحقيق، با رويكرد روندپژوهي، ميزان رعايت موضوعات فقهي تدليس و نجش را با تبليغات بازرگاني غيرتكراري پخش‌شده از شبكۀ اول سيماي جمهوري اسلامي ايران از سال 1388 تا 1397 (4760 آگهي كه به روش تصادفي ساده انتخاب شدند) را بررسي نموده است. نتايج نشان داد كه درمجموع آگهي‌هاي پخش‌شده، 8/7 درصد تخلف در متغير نجش و 7/9 درصد تخلف در متغير تدليس وجود دارد. اين موضوع نشان‌دهندۀ وضعيت به نسبت مناسب آگهي‌هاي بازرگاني سيما از منظر رعايت اين دو موضوع فقهي است. بيشترين انحراف تبليغات بازرگاني، در متغير نجش، مقوله‌هاي «تمجيد غيرقابل اثبات» و در متغير تدليس نيز مقوله تدليس سلبي است. همچنين بيشترين فراواني رعايت نكردن تدليس و نجش در تبليغات مؤسسه‌هاي مالي، بانك‌ها و بيمه‌ها بوده است. روند عدم رعايت متغيرهاي پژوهش از نظم منطقي (سير صعودي يا نزولي منظم) برخوردار نبوده و در سال‌هاي 1389 و 1395، بيشترين ميزان انحراف در مقايسه با سال‌هاي ديگر مشاهده شده است. يافته‌هاي تحقيق مؤيد نظريۀ مسئوليت اجتماعي بوده و مطابق نظريۀ كاشت بر اهميت توجه و رعايت متغيرهاي مبتني بر قواعد و موضوعات فقهي نقش بسزايي در انحراف يا تخلف كه از اهداف تبليغ سالم و مفيد است، تأكيد دارد.