نخستين يادگار دوران اسلامي كاشان؛ بررسي فرم، سازه و شيوۀ ساخت منارۀ مسجدجامع كاشان

آثار معماري به جامانده از گذشته را مي توان از جوانب گوناگون و با رويكردهاي مختلف، مطالعه كرد. فرم معماري، سازه و فنون ساخت، تزيينات و جزئيات بناها و سير تحول و تطور آن ها از زمان شكل گيري تا امروز، موضوعاتي كلي است كه مي توان در بناهاي گذشته بررسي كرد. علاوه بر بناها، برخي اجزا و عناصر معماري گذشته نيز به دليل برخورداري از ويژگي هاي منحصربه فرد و جالب توجه، واجد ارزش هستند و مي توانند موضوع بررسي باشند. در اين مقاله، به طور ويژه به منارۀ مسجدجامع كاشان پرداخته مي شود كه اولين بناي تاريخ دار كاشان در دورۀ اسلامي به حساب مي آيد. پايداري اين بنا پس از گذشت قرن ها و با وجود وقوع زمين لرزه هاي متعدد در كاشان، ضرورت بررسي و مستندنگاري آن را تبيين مي كند. بنابراين هدف اين پژوهش آن است كه ضمن توجه به پيشينۀ تاريخي مناره و مستندنگاري دقيق اجزاي مختلف آن، شيوۀ ساخت هريك از اين اجزا و فرم سازه اي و جريان نيروها در مناره بررسي شود و سپس تحليل لرزه اي صورت گيرد. براي رسيدن به اين هدف، بخش مهمي از داده هاي پژوهش از راه حضور در مسجدجامع كاشان و پيمايش مناره و برداشت آن به دست آمده است؛ همچنين از منابع كتابخانه اي و شفاهي براي كنترل يافته هاي ميداني و دانستن سرگذشت مسجد استفاده شده است. راهبرد اصلي اين پژوهش توصيفي تحليلي است و آن بخش از نتايج پژوهش كه به تحليل لرزه اي مربوط است، حاصل تحليل مناره با استفاده از نرم افزارSAP2000 است. نتيجۀ اين پژوهش نشان مي دهد در ساخت منارۀ مسجدجامع كه به استناد كتيبۀ روي آن يك منارۀ سلجوقي است، تدابيري به كار گرفته شده؛ از جمله فرم باريك شوندۀ مناره، كاهش ضخامت اجزاي آن با افزايش ارتفاع، كاهش صلبيت بنا، ايجاد فضاهاي خالي با اجراي دو پلكان و كاربرد چوب در ساختمان آن. كاربست چنين تمهيدات معمارانه اي است كه مناره را از آسيب جدي در طول قرن ها مصون داشته است.