مطالعه‌ تطبيقي كتيبه‌هاي كاشي‌كاري نگاره‌هاي شاهنامه بايسنقري با بناهاي قلمرو شرقي تيموريان

دوره ‌تيموري، يكي از درخشان‌ترين ادوار ايران‌زمين در هنرهاي مختلف هم‌چون معماري و نگارگري است و شاهنامه بايسنقري به‌عنوان شاهكار مكتب نگارگري هرات كه به‌تاريخ 833 هجري قمري در كتابخانه‌ سلطنتي شاهزاده‌ تيموري؛ بايسنقر ميرزا تهيه شده، از باشكوه‌ترين آثار به‌جا مانده از اين سبك نگارگري است. در 6 نگاره از 22 نگاره‌ اين نسخه، بناهاي سلطنتي با كاركرد قلعه و كاخ تصوير شده‌اند كه در نگاه نخست، تزئينات كاشي‌كاري لاجوردي‌رنگ، نماي بناهاي تيموري را در ذهن بينندگان تداعي مي‌كند. ترسيم نقش‌مايه‌هاي گياهي، هندسي و كتيبه‌اي اين بناها با دقت صورت گرفته است. بناهاي 5 نگاره، كتيبه‌هاي كوفي و ثلث دارند. اين مقاله در صدد پاسخ‌گويي به اين پرسش‌ است كه كتيبه‌‌هاي بناهاي نگاره‌هاي شاهنامه بايسنقري چه ويژگي‌هايي دارند و تا چه حد بر كتيبه‌هاي بناهاي تيموري هم‌زمان منطبق هستند؟ اهداف اصلي پژوهش عبارتند از: مقايسه و تطبيق كتيبه‌هاي ابنيه نگاره‌هاي شاهنامه بايسنقري با كتيبه‌هاي بناهاي قلمرو شرقي تيموريان در محدوده‌ زماني آغاز تشكيل اين سلسله در سال 771 هجري قمري تا سال ساخت اين نسخه، از لحاظ نوع خط، رنگ، تزئينات و محل قرارگيري. بررسي اهميت نگاره‌هاي اين نسخه در مطالعات معماري تيموري با استناد به كتيبه‌نگاري آنها. اطلاعات به‌شيوه‌ كتابخانه‌اي، گردآوري و با روش توصيفي تطبيقي و تحليلي ارائه شده‌اند. نتايج پژوهش نشان مي‌دهند كه اغلب ويژگي‌هاي كتيبه‌هاي نگاره‌هاي شاهنامه بايسنقري با كتيبه‌هاي بناهاي قلمرو شرقي تيموريان منطبق هستند. با استناد به متن كتيبه‌هاي ثلث نگاره‌هاي ديدار زال و رودابه و ديدار گلنار و اردشير، بناهاي تصوير‌شده در نگاره‌ها، از بناهاي بايسنقر ميرزا الهام گرفته شده‌اند. از آنجايي‌ كه بسياري از بناهاي متعلق به اين شاهزاده و ديگر فرمانروايان تيموري در آسياي ميانه در گذر زمان نابوده شده‌اند، اين نگاره‌ها مي‌توانند به‌عنوان منبعي قابل‌استناد، در بازسازي ويژگي‌هاي معماري و تزئيناتي آنها مورد توجه قرار گيرند.