علل اربعه از ديدگاه ابن باجه: رفع دوگانگي موجود در تمايز ماده و صورت ارسطويي

ابن باجه در موضوع علل چهارگانه از فلسفۀ طبيعي ارسطو تبعيت كرده است اما در نوع تببين خود از اين علل از «منطق» و «نظريۀ شوق طبيعي» بهره برده است. او علل چهارگانه را در قالب «جنس و فصل» تعريف مي‌كند و همۀ اين علل را «محمولات ذاتي» به حساب آورده است. ابن باجه در تبيين علل چهارگانه بر اساس چهار شوق طبيعي، به شوق پنجمي با عنوان «وجود خارجي» و «وجود ذهني» اشاره مي‌كند كه حاكي از يك وجود خارجي در جسم و دو وجود ذهني در محرك و متحرك است. وي با اثبات معناي دوگانۀ «موضوع»، به دوگانگي مفهوم صورت مي‌رسد و اين مسأله در نهايت به معناي دوگانۀ آن (صورت خارجي و صورت عقلي) منتج مي‌شود. در مقالۀ حاضر براهين و استدلال‌هاي او در اين باره بررسي خواهد شد. مفهوم دوگانۀ صورت در آراء و انديشه‌هاي ارسطو به دو معناي «صورت مادي» و «صورت غيرمادي» موجود است، ولي شواهد حاكي از آن است كه وي به‌طور صريح به «صورت معقول» اشاره ندارد. بر اساس يافته‌هاي اين پژوهش، اشاره به «صورت معقول» در ديدگاه ابن باجه كاملاً مشهود است و مي‌توان از اين نظر او را متأثر از انديشه‌هاي افلاطون دانست.