روش‌شناسي اجتهاد تمدني (ابزاري براي استخراج نظام‌ها و فرآيندهاي مورد نياز در مقياس يك تمدن)

(Methodology of Civilization-Making Ijtihad (A Tool to Extract Systems and Processes Needed on the Scale of a Civilization

مسئله اصلي در مقاله بررسي «ابزارهاي اصلي براي فهم گزاره‌هاي ديني در مقياس كلان» است. اين بحث در پارادايم كلام شيعي، دينِ تمدني، فقه و اصول فقه جواهري مطرح است. در اين دستگاهِ معرفتي، «اجتهاد» عبارتست از «كشف الحكم عن مدركه» و «حكم» عبارتست از: «الاعتبار الشرعي المتعلق بأفعال العباد»؛ و به علت قيدِ «افعال العباد» در تعريف حكم، رويكرد رفتاري فردي به‌خود گرفته است. داعيه تمدن‌سازيِ اسلام و مواجهه با نيازها در مقياس اجتماعي و بين‌المللي، سبب شده است تا تلاش براي استخراج ديدگاه اسلام در مقياس جمعي و با رويكرد استخراج «فرآيندها»، مورد توجه جدي قرار بگيرد. ضرورت «حجت بودن» براي استناد به دين، سبب تمركز بر روش‌شناسيِ چنين تلاشي شده است. اين مقاله، به چنين مقصودي مي‌پردازد و نتيجه آن در سه محور اصلي عبارتست از: 1- تغيير تعريف حكم به «الاعتبار الصادر من الشارع لتنظيم حياه الانسان» 2- تغيير هويت «وضع الفاظ» از وضع براي مصاديق، به وضع براي روح معنا (فرآيند) 3- استفاده از منطق سيستم‌ها براي جمع ادله. مقصود از منطق سيستم‌ها، ديدنِ هر «حكم» به عنوان يك پردازشگر براي تبديل ورودي‌هاي مربوطه‌اش به خروجي مورد نظرش است كه در آن نقطه شروع پردازش، هسته مركزي، مراحل، نقاط بحران، مبتني بر ادله، تعريف شده باشد.

The main issue in this paper is studying the main tools to understand religious propositions at macro-scale. This topic is discussed in the paradigm of Shiite theology, civilization-making religion, Islamic jurisprudence and Javaheri Usul. In this epistemic system, “Ijtihad” means “discovering the rule from its source” and “rule” means “religious creation relating to the acts of servants” and due to the qualification “the acts of servants” in the definition of rule, it has taken a behavioral individual  approach. The claim that Islam is civilization-making and deals with needs at the social and international scale, has caused the attempt to infer the viewpoint of Islam at a collective scale and with extraction of processes attitude to be taken seriously. The necessity of having authority for religion in order to be cited, has led to concentration on methodology of such attempt. This paper pursues such purpose and its results in three main respects are: 1- changing the definition of rule to “the creation issued by the divine lawgiver to regulate the man’s life”; 2- changing the nature of adoption of words from adoption for examples to adoption for spirit of meaning (process); 3-using the systems logic for gathering evidences. By systems logic it is meant considering each rule as a processor to convert its relevant inputs into intended output in which the starting point of process, central core , stages, crisis points are defined based on evidences.