بررسي فقهي و حقوقي شرط «بازگشت موقوفه به ملك واقف هنگام نياز» به عنوان شرط فاسخ در عقد وقف

The Stipulation of “return of the Endowment Object to the Donor’s Property in Case of Need” as a Resolutory Condition in the Endowment Contract A Jurisprudential and Legal Study

در مورد صحت يا بطلان وقفي كه در آن، واقف شرط كند در حالت نيازمندي، موقوفه به وي بازگردد، ديدگاه‌هاي متفاوتي در فقه ارائه شده است. مخالفان صحت اين عمل، يا آن را از اصل باطل مي‌دانند و يا معتقدند چنين عملي منطبق بر عنوان حبس است و نه وقف؛ زيرا در هر صورت، وقف بايد دائمي باشد و شرط بازگشت موقوفه به واقف، در تعارض با اين ويژگي و مغاير مقتضاي عقد وقف است. گروه سوم نيز، وقف و شرط مذكور را صحيح دانسته‌اند. برگشت اين نظريه‌ها، به مسأله «شرط بودن دوام در عقد وقف» و امكان قرار دادن شرط فاسخ در آن است، پژوهش حاضر با بررسي ديدگاه‌هاي فقهي موجود و پذيرش نظريه عدم اشتراط «تأبيد» در وقف، به اثبات صحت نظريه «صحت وقف مشروط به بازگشت موقوفه به ملك واقف در صورت نياز» پرداخته و با بررسي مفهوم شرط فاسخ در حقوق، آن را منطبق بر شرط مذكور در عقد وقف دانسته و معتقد است بر مبناي اين نظريه پذيرفته شده در فقه، امكان قرار دادن شرط فاسخ در عقد وقف وجود دارد و شرط «بازگشت موقوفه به واقف در صورت نياز»، بارزترين مصداق آن است.

Different opinions have been presented regarding the validity or invalidity of an endowment in which the donor incorporates a condition under which in case of need, the endowment object returns to his property. The opponents of validity of this act either consider it void ab initio or believe that such act is in fact a surrender of property not endowment; since in any situation, endowment must be perpetual and the condition that the object returns to the donor contradicts the essential character of endowment and is against the requirements of endowment contract. The third category consider the endowment and the condition as valid. The origin of all of the above said theories is the issue of “requirement of perpetuity in endowment contract” and the possibility of incorporating a resolutory condition therein. The present research, after studying the current jurisprudential opinions in this connection and accepting the theory of non-requirement of perpetuity in endowment, has proven the correctness of “the validity of endowment on condition that the endowment object returns to the donor's property in case of need” and by examining the concept of resolutory condition in law has considered it as applicable to the condition incorporated in endowment contract and the authors believe that based on the theory accepted in Islamic jurisprudence, it is permitted to incorporate a resolutory condition in the endowment contract and  the condition of return of the object to the donor in case of need is its most obvious instance.