كليدواژه :
هورامي , ناسوده لثوي نرم‌كامي‌شده , [d] زاگرسي , دال , ذالِ مُعجَمه , مُعجَم , واج‌شناسي زايشي
چكيده فارسي :
اديبان و دستورنويسان قديم در توصيف قاعده‌مندي‌هاي تلفظي فارسي از همخواني با نام »ذالِ مُعجَمه « يا »ذالِ مُعجَم « ياد كرده‌اند كه با آن‌چه ايشان »دال « تشخيص مي‌داده‌اند در توزيع تكميلي بوده است. اين همخوان كه از قرار معلوم جزو آواهاي شايان توجه فارسي و برخي ديگراز زبان‌هاي ايراني بوده، به‌تدريج در تداول محدود و محدودتر شده، تا بدان‌جا كه گويش‌شناسان دوره معاصر بازمانده آن را صرفاً در جمعي از گونه‌هاي زبان‌هاي ايراني جنوب غربي و برخي از گونه‌هاي پراكنده در استان فارس يافته‌ند، و ظاهراً به همين دليل به آن [d] زاگرسي گفته‌اند. به هر حال، هيچ يك از آثار در دست‌رس، از حضور اين همخوان در هورامي سخني به ميان نياورده‌اند؛ و اين در حالي است كه اتّفاقاً اين همخوان، هم در مختصّه‌هاي آواييش، هم در كاربرد گسترده‌اي كه دارد، و هم از جنبه همخوان‌هاي زيرساختي‌اي كه با آنها در تناوب است، از آواهاي شايان توجّه هورامي است. توصيف اين همخوان هم جنبه‌اي منحصر به فرد از نظام آوايي زبان‌هاي ايراني را به زبان‌شناسان معرفي مي‌كند، هم پرتوي تازه را بر جغرافياي [d] زاگرسي مي‌اندازد. پژوهش حاضر، توصيفي است از [d] زاگرسي در هورامي پاوه، كه به شكل يك ناسوده لثوي نرم‌كامي‌شده مشاهده مي‌شود. استدلال‌هاي ارائه‌شده كه در چهارچوب واج‌شناسي زايشي معيار و براساس پيكره‌اي برگرفته از گفتار گويش‌وران اين گونه از هورامي تدوين شده‌اند، نشان مي‌دهند كه اين آوا با انفجاري‌هاي لثويِ بي‌واكِ دميده و واك‌دار تناوب دارد و در هر يك بازنمايي آوايي‌اي است كه با دخالت قاعده‌‌اي واجي ناظر بر نرم‌شدگي توليد مي‌گردد.
