سيماي مكر الهي در اشعار مولانا

مكر الهي از صفات بسيار مهّم و برجسته درمعرفت حق‌تعالي و نيز يكي از اوصاف درخور و پر اهميّت در مباحث عرفاني است و اطلاقش بر انسان به عنوان صفتي نفساني و رذيله به‌شمار مي‌آيد. از آن‌جايي كه شناخت اين صفت منجر به اعتلاي روحي و اخلاقي و نيز معرفت الهي مي‌گردد، بنا بر اين بسيار مورد توجه عارفان قرار گرفته است. در اين پژوهش كه با روشي توصيفي تحليلي تدوين يافته، ضمن بررسي مكر الهي در قرآن و سنّت و نگرش‌هاي مختلف عرفاني، به بررسي جنبه‌هاي عارفانه‌ي آن در اشعار مولانا پرداخته شده است. اين بررسي نشان مي‌دهد كه با وجود تأكيدي كه اغلب عارفانِ پيش از او بر خوف و ايمن نبودن از مكر الهي درهمه‌ي مراحل سلوك دارند، اما نگرش مولانا تا حدودي با آنان متفاوت است. او معتقد است سالك به كمك جذبه و عنايت حق، در مقام فنا، از صفات نفساني‌اش فاني مي‌شود. از اين رو مكر او كه صفتي نفساني است، در مكر حق فاني شده و به مقام حفظ و امنيت نائل مي‌گردد. همچنين او از مكري عاشقانه در ساحت عشق سخن مي‌گويد. در اين ساحت كه نهايت قرب الهي است؛ مكر به عنوان صفت معشوق، براي عاشق زيبنده تلقّي گرديده و خوف از او زائل مي‌گردد.