اهميت جعفر خُلدي در تصوفِ مكتب بغداد و در عرفان شيعي

جعفر خُلْدي (ف. ۳۴۸) يكي از شاگردان جُنَيْد بغدادي و يكي از عارفان بزرگ مكتب بغداد است كه تاكنون در پژوهش‌هاي مربوط به تصوف و عرفان اسلامي ناديده انگاشته شده است. او آثار متعددي داشته كه پاره‌اي از آن‌ها چاپ شده و برخي ديگر تاكنون به صورت خطي باقي مانده است. خُلْدي از جنبه‌هاي متعددي در مطالعات تاريخ تصوف و عرفان اهميت دارد. نخست اينكه وي افزون بر اينكه از بزرگانِ مكتب بغداد است، اوج و افول اين مكتب را زيسته است و در دوره افول اين مكتب، شيخ المشايخِ صوفيه به شمار مي‌رفته است. دوم اينكه خُلْدي بزرگ ترين حكايتگر صوفيه در دوره خود به شمار مي‌رود و بخش مهمي از ميراث صوفيه به واسطه او به نسل‌هاي بعدي منتقل شده است. سوم اينكه شواهدي وجود دارد كه نشان مي‌دهد خُلْدي يكي از بزرگ ترين مفسّران زمان خود بوده است، ولي در طيّ زمان تفسيرِ او سرنوشت خاصي پيدا كرده و گويا تماميِ آن يا بخش‌هايي از آن به نام ديگران قلمداد شده است. چهارمين و مهم‌ترين ويژگيِ خلدي كه تاكنون كاملاً‌ از ديد محققان به دور مانده است، گرايش متشيعانه جعفر خُلْدي است. وي بر اساس آثارش اولاً به اهل‌بيت ارادت بسيار خاص داشته است و ثانياً بر برخي از آموزه‌هاي تشيع، از قبيل وصايت و جانشينيِ بلافصلِ حضرت اميرالمؤمنين و نيز انحصار اهل‌بيت در اصحاب كسا تأكيد كرده است. در مقاله حاضر به اين پنج ويژگيِ مهمّ جعفر خُلْدي پرداخته ‌ايم.