اقتباس ادبي در سينماي ايران (مطالعه موردي، چهل ودو فيلم اقتباسي)

Literary Adaptation in Iranian Cinema

چگونگي اقتباس از آثار ادبي يكي از موضوعات مهم در حوزهي مطالعات سينمايي است و نظريات گوناگوني در اين زمينه پديد آمده است. آنچه در بيشتر اين مباحث مي بينيم، پرداختن به موضوع اقتباس از منظر سينماست، درحالي كه در مطالعات ادبي، پرداختن به موضوع اقتباس از منظر ادبيات داراي اهميت است. نكته ديگر آن است كه نظريات مطرح شده در حوزه ي اقتباس، بر اساس فيلم هاي خارجي شكل گرفته است و گاهي در تطبيق ميان آن نظريات و آنچه در سينماي ايران رخ داده است، تمايزاتي ديده مي شود و لازم است نظريه اي بومي در اين حوزه ارائه گردد. در پژوهش حاضر، اقتباس در سينماي ايران از دو منظر متن تصويري (فيلم سينمايي) و متن نوشتاري (داستان) بررسي شده است و بر اساس اقتباس هاي صورت گرفته، نظريه اي تازه ارائه گرديده است. با بررسي فيلم هاي اقتباسي سينماي ايران مي توان گفت اقتباس داراي دو رويكرد اصلي است: رويكرد نخست، اقتباس بر اساس منبع ادبي و رويكرد ديگر اقتباس بر اساس عناصر داستاني است. در روش نخست، حضور عناصر سازندهي متن نوشتاري در ساخت فيلم سينمايي از اهميت ويژهاي برخوردار است، درحالي كه در روش دوم، آنچه مهم است، نظر فيلمساز در ساخت اثر است. در اين رويكرد، فيلم ساز مضمون كلي متن نوشتاري را در فيلم مورداستفاده قرار مي دهد و به ديگر عناصر سازندهي متن داستاني مي تواند توجه زيادي نكند يا آنها را بر اساس نظر خود تغيير دهد.

Literary works are valuable sources that manifest in various forms in different artistic areas. One of these areas is where literary texts are used in order to create films, a procedure known as adaptation. Adaptation here means using a written text partially or fully in order to create a visual text, and several scholars maintain that this procedure takes place in three ways, namely free, faithful, and word-for-word. Other approaches have also been put forward. The current research looks at adaptation, focusing on both the narrative text and the visual text. Considering the visual text, three approaches to cinematic adaptation have been introduced and illustrated with examples from the Iranian cinema. Considering the narrative text, two approaches to the analysis of adapted works have also been reviewed. The current paper aims to address the shortcomings of approaches to the analysis of adaptation and put forward a new perspective that gives more weight to the elements of the literary text.