تشخيص اصالت نسخه بر اساس صفحه‌آرايي، رسم‌الخط و اصول خوشنويسي نستعليق در نسخه‌هاي خطي قرن دهم «لوامع» جامي

فاقد عنوان لاتين

جعل نسخه‌هاي خطي از قرن نهم هجري به بعد، هم‌زمان با اقبال اروپاييان از سرزمين‌هاي اسلامي اوج گرفت. عده‌اي سودجو با مهارت كم‌نظير در تقليد آثار گذشتگان، اقدام به توليد نسخه‌هاي جعلي كردند به‌شكلي كه حتي گاه ماهرترين كارشناسان را نيز فريب دادند و به اين ترتيب بسياري از نسخه‌هاي مجعول به كتابخانه‌هاي شخصي و غيرشخصي و حتي موزه‌هاي بزرگ راه يافت. به همين دليل تشخيص اصالت نسخه همواره يكي از مشكلات پژوهندگان و خريداران نسخ خطي بوده است. در اين مقاله سعي شده ‌است براي كشف ويژگي‌هاي برجستۀ صفحه‌آرايي، رسم‌الخط و خوشنويسي نستعليق به‌شيوۀ استقرايي با استناد به نسخه‌هاي خطي لوامع جامي و سه كتاب ديگر در قرن دهم، گام‌هايي برداشته شود. علاقه‌مندان با كمك اين ويژگي‌ها مي‌توانند بدون تجهيزات و تنها بر اساس مشاهدات، اصالت نسخۀ خطي اين دوره را تشخيص دهند. با توجه به نوظهور بودن خط نستعليق در دورۀ مورد بحث، تغييرات مداوم اصول نوشتاري آن اجتناب‌ناپذير بوده ‌است بر همين اساس، برخي ويژگي‌هاي مستخرج، فقط در اين دوره مورد توجه كاتبان بوده كه به‌مرور زمان، رنگ باخته و تغيير و تحولي بنيادين يافته است. بنابراين مي‌توان با استناد به اين اصول و ويژگي‌ها، نسخه‌هاي اصيل را از مزور بازشناخت. اگرچه استادان خوشنويسي، به‌ويژه استادان شيوۀ كتابت، در ادوار مختلف براي تربيت شاگردان خود اصولي را معين كرده‌اند، اين اصول، بيشتر در حوزۀ اخلاق خوشنويس محدود مانده است. در دورۀ متأخر نيز، بسياري از استادان خوشنويسي به نوشتن اين اصول اقدام كرده‌اند بي‌آنكه سخني از رسم‌الخط و شيوه‌هاي خوشنويسي گذشتگان بيان كرده باشند.