نگاهي انتقادي از منظر جامعه‌شناسي تاريخي به مقولۀ شرق‌شناسي، مطالعۀ موردي: آثار و فعاليت‌هاي سياسي رابرت چارلز زاينر

Critical look from the perspective of Historical Sociology to the issue of Orientalism A Critical Assessment of R. C. Zainer's Legacy

يكي از مباحث بسيار مهم در حوزۀ جامعه‌شناسي تاريخي، نگاه شرق‌شناسانه به مقولۀ «غير» و «ايران» است. نگارندگان در اين مقاله به مبحث ايران‌شناسي به مثابه يك مقوله در حوزۀ جامعه‌شناسي تاريخي پرداخته‌اند. ايران‌شناسي در جهان تاريخي بس دراز دارد، از روزي كه پاي جهانگردان به ايران باز شد، ايران‌شناسي نيز پا گرفت. از روزگار صفوي به اين سو كه ثباتي سياسي و رونق اقتصادي در ايران پديد آمد، توجه فرنگيان به ايران افزون‌تر از گذشته شد و فرنگيانِ رهسپار شده به ايران، گزارش سفرهايشان را در قالب سفرنامه، يادداشت منتشر مي‌كردند. پس از زماني چند خاورشناسي به‌ويژه ايران‌شناسي در قالب باستان‌شناسي، اسطوره‌شناسي و رشته‌هايي از اين دست، از رشته‌هاي دانشگاه‌هاي مختلف جهان شد كه از همين رهگذر خاورشناسان و ايران‌شناسان بسياري در اين دانشگاه‌ها پرورش يافتند. نگارندگان در اين مقاله نخست تعريفي از ايران‌شناس و ايران‌شناسي ارائه مي‌كنند و سپس به گونه‌شناسي ايران‌شناسان مي‌پردازند كه به سه گونه تقسيم مي‌شوند: ايران‌شناسان سفيد، ايران‌شناسان خاكستري و ايران‌شناسان سياه. سپس در ادامه زندگي، آثار و نقش سياسي رابرت چارلز زاينر يكي از ايرانشناسانِ بنام را در كودتاي 28 امرداد 1332 در دورۀ محمدرضا شاه پهلوي و سرنگوني دكتر محمد مصدق بررسي و چگونگي برآمدن چنين ايران‌شناساني تحليل مي‌شود.

One of the most important questions in the context of historical sociology is the problem of orientalistic perspective on the other and Iran. In this article, we have approached the issue of Iranology as a historical sociology Problematique. In other ways, Iranian studies has a long history and it would not be wrong to assume that Iranology, as a discipline, was born with the coming of travelers who came to learn about the culture, habits, life styles and languages of Iranian people. By the establishment of the Safavid Dynasty, Europeans became more interested in Iran and many of them visited Iran and left numerous reports and travelogues for us. Which are great sources for scholars and researchers today. After the primary phase of what could be termed as Amateur Iranology, the field of Iranian Studies was established as an academic discipline at the departments of Oriental Studies and Iranology at various universities in and centers of advanced research Europe, America and various countries in Asia or beyond. Then we have tried to define Iranology and Iranologist by categorizing three different types of Iranologists, i.e. White Iranologists, Grey Iranologists, Black Iranologists. After delineating these different types of scholarships, we have focused on the discourse represented by Robert C. Zanier who Played a significant role in the modern history of Iran in general and in the Coup against the government of Dr Mosaddegh, in particular during the early reign of Mohammad Reza Shah Pahlavi who did not favor his stubborn prime minister at all.