سوژه سه ساحتي در فلسفه اسلامي معاصر (ديدگاه مرتضي مطهري)

Morteza Motahhari on Three-Dimensional Subject In Contemporary Islamic Philosophy

مي توان تعريف يا تفسير سوژه يا فاعل شناسا را در نظام هاي مختلف فلسفي كه متضمن بحث از آن اند يا باآن مرتبط اند، مورد پرسش و پي جويي قرار داد.با اين وصف مساله تحليل و تفسير مقايسه اي حقيقتي به نام فاعل شناسا را مي تواند يكي از مهم ترين مسايل مربوط به فرا معرفت شناسي(metaepistemology) به شمار آورد. در همين چارچوب،مساله اين نوشتار آن است كه اگرماهيت سوژه يا فاعل شناسا در فلسفه جديد و در نزد فيلسوفاني مانند كانت تك ساحتي است، درفلسفه اسلامي معاصر، كه در مقام مواجهه و گفتگو با چنين فلسفه هايي برآمده است، چند ساحتي است؟در اينجا اختصاصا به آراي يكي از فيلسوفان اسلامي معاصر يعني مرتضي مطهري در اين باب خواهيم پرداخت. با اين وصف سوال اين است كه ديدگاه مطهري، به عنوان يكي از مفسران فلسفه اسلامي و طراحان معرفت شناسي معاصر فلسفه اسلامي در مواجهه با فلسفه جديد و به ويژه كانت، در باب ابعاد و جنبه هاي سوژه چيست؟ براساس مجموعه آرا وانديشه هاي مطهري، مبداء شناسايي وفاعل شناسايي از سه وجه معرفتي، هستي شناختي و روان شناختي (فلسفي) برخوردار است. وجه معرفتي وعلمي آن مربوط به طرح نظريه عقلانيت شهودي او مبتني بر معقولات ثاني و تصديقات بديهي است، وجه هستي شناختي را بايد در مولفه هايي مانند نظريه وجود ذهني وتجرد ادراك پي جويي كرد و در نهايت وجه روان شناختي (فلسفي)را در رابطه با مولفه هايي چون علم حضوري، قواي ادراكي و... يافت.

One can inquire about the definition or interpretation of the ‘subject’ in various philosophical systems. So, the comparative analysis and interpretation of the subject can be counted as one of the most important issues is meta-epistemology. In this regard, this paper seeks to know given that the identity of the subject in modern philosophy and for philosophers such as Kant is one-dimensional, how many dimensions it has in contemporary Islamic philosophy which emerged through confrontation and dialogue with modern philosophy? Here we will focus on the views of one of contemporary Islamic philosopher, namely, Morteza Motahhari. The question is that: what is Motahhari's viewpoint on the dimensions and aspects of the subject, as one of the commentators of Islamic philosophy and contemporary epistemology designers of Islamic philosophy confronting with modern philosophy, particularly Kant’s philosophy? According to Motahhari's ideas and thoughts, the subject has three types of epistemological, ontological and psychological (philosophical) aspects. Its epistemological and scientific aspects relate to his theory of intuitive rationality based on secondary intelligibles and self-evident judgments. The ontological aspect must be sought in elements such as the theory of mental existence and perception abstraction. an‎d ultimately, the psychological (philosophical) aspect is associated with the components such as Knowledge by presence, perceptual power, and so on.