گونه‌شناسي خانه‌هاي تاريخي شهر همدان بر اساس معيارهاي كالبدي موثر بر عملكرد اقليمي خانه‌ها

Typology of Historic Houses in Hamedan Based on Physical Criteria Effective on Climatic Function

همدان به عنوان يكي از كهن‌ترين شهرهاي ايران زمين، از قدمت چند هزار ساله‌اي برخوردار است. از دوره‌ي قاجار و پس از آن، آثار معماري قابل توجهي به جا مانده است كه در اين ميان سهم خانه‌ها نيز قابل توجه است. اين پژوهش از نظر هدف، كاربردي و ماهيت آن يك تحقيق آميخته است كه از روش‌هاي كيفي و كمي بهره مي‌گيرد. در ابتدا به بررسي علمي اقليم شهر همدان بر اساس مشخصات آب‌ و هوايي بلند مدت و نيازهاي اقليمي منطقه به وسيله نرم‌افزار كلايمت‌كانسالتنت پرداخته مي‌شود و سپس تعداد 33 خانه كه واجد اطلاعات و مدارك كامل بودند جهت گونه‌بندي، برگزيده شد. گونه‌شناسي به عمل آمده با تحليل ساختاري و يافتن الگوها و ويژگي‌هاي كالبدي مشترك خانه‌ها بر اساس شاخص‌هاي تاثيرگذار بر عملكرد اقليمي آن‌ها صورت گرفته است. با توجه به نتايج به دست آمده از اين پژوهش، بيشتر خانه‌هاي دوره‌ي قاجار به صورت گونۀ درونگرا با حياط مركزي بوده است. در دوره‌ي پهلوي معماري بناهاي مسكوني به لحاظ شكل و فرم وارد مرحله‌ي جديد شد. بنابراين مي‌توان خانه‌هاي تاريخي موجود در شهر همدان را به سه گونه، بر اساس معيارهاي كالبدي موثر بر عملكرد اقليمي خانه‌ها در بازه‌ي زماني قاجار تا پهلوي دسته بندي كرد: گونه‌ي :A خانه‌هاي دوره‌ي قاجار كه به صورت درونگرا با حياط مركزي و فضاي اندروني و بيروني بوده است. گونه‌ي B: خانه‌هاي مربوط به دوران اواخر قاجار و پهلوي اول كه تلفيقي از گونه‌ي درونگرا و برونگرا هستند. گونه‌ي C: خانه‌هايي كه با تأثيرپذيري از فرهنگ معماري غرب پلان‌ها در آن‌ها برونگرا شده است.

As one of the oldest cities of Iran, Hamedan is thousands of years old. The oldest houses in Hamedan date back to the time of the Ackameniads. During the archeological excavations in 1990s, the remants of these houses were discovered in Hegmataneh hill. Houses belonging to the era before Qajar dynasty are rare in Hamedan. However, there are plenty of architectural structures belonging to Qajar era, including houses. This study is an applied study with a mixed nature, employing both qualitative and quantitative methods. In the beginning it delves into the climate of Hamedan based on the climatic records of this city from 1976 to 2015. It further studies the climatic needs of the region for wellbeing of humans, using Climate consultant software. Following this, 33 historic houses in Hamedan with full information and documents needed will be selected for typology. The said typology was carried out, using structural analysis to find collective physical specifications of these houses based on the criteria effective on the climatic function of this city. Based on the results of this study, the architecture of the historic cities of Hamedan are in concordance with the climatic and social situation of this city. The most important factors involved included, maximal benefit of sunlight in winter, as well as minimizinig the effect of unfavorable winds. Majority of houses in Qajar era were internal with central yards. In Pahlavid era, the form and shape of residential structures entered a new phase. In this way, the historic houses in Hamedan can be divided into 3 categories based on the physical criteria effective on climatic functioning of the houses: Type A: Qajar era houses with internal form and central yard, as well as interior and exterior spaces. Type B: Houses of late Qajar and early Pahlavid era with a mixture of internal and external types. Type C: Houses that were under the effect of western architercture and were external.