شناسايي و رتبه‌ بندي مهم‌ترين عوامل بيابان‌ زايي در استان خراسان رضوي با استفاده از روش دلفي

بيابان‌ زايي از مهم‌ترين عوامل تخريب سرزمين در نقاط مختلف جهان به ‌ويژه مناطق خشك به شمار مي‌آيد و شناخت عوامل اصلي اين پديده مي‌تواند در مديريت صحيح و مناسب اراضي بسيار مؤثر باشد. لذا اين تحقيق باهدف شناسايي و رتبه ‌بندي شاخص‌ هاي مؤثر خطر بيابان ‌زايي در مناطق خشك شمال شرق ايران-استان خراسان رضوي و بر اساس روش دلفي، انجام شد. در اين پژوهش ابتدا، بر اساس توزيع چندمرحله‌اي پرسش‌نامه (راند) در بين جامعه آماري كه شامل؛ مديران اجرايي، كارشناسان و متخصصان حوزه منابع طبيعي است، مهم‌ترين عوامل تأثيرگذار در گسترش خطر بيابان ‌زايي استان خراسان رضوي شناسايي گرديد. روايي و پايايي پرسش‌ نامه‌ها به ترتيب طبق نظر جامعه خبره و همچنين با استفاده از ضريب آلفاي كرونباخ محاسبه شد. تجزيه ‌وتحليل آماري نتايج حاصل از پرسشنامه ‌ها و رتبه ‌بندي شاخص ‌ها در محيط نرم‌افزاري Matlabو SPSS انجام گرديد. سپس با بررسي روايي پرسشنامه ‌ها 30 پرسش اصلي انتخاب شد و نتايج پايايي نيز بيانگر ضريب آلفاي كرونباخ معادل 823/0 مي‌باشد كه اعتبار و پايايي قابل قبول پرسش ‌نامه را تأييد نمود. نتايج حاصل از راند اوّل پرسش‌نامه‌ها نشان داد كه معيارهايي همچون معيار اقليم، آب، فعاليّت ‌هاي انساني، معيار اجتماعي-اقتصادي، پوشش‌گياهي، فعاليّت‌هاي كشاورزي، خاك و زمين‌شناسي و فرسايش به ترتيب از مهم‌ترين عوامل توسعه بيابان‌زايي بوده‌اند. نتايج ارزيابي پرسشنامه ‌ها در راند دوّم، طبق روش دلفي و آزمون آماري فريدمن نيز نشان داد فعاليّت‌هاي انساني با شاخص بهره‌برداري بي‌رويه از سفره‌هاي آب زيرزميني، معيار اقليم با شاخص خشك‌سالي‌هاي مكرر، معيار آب با شاخص برداشت بيش‌ازحد از منابع آب زيرزميني، معيار اجتماعي-اقتصادي با شاخص بهره ‌برداري شديد از جنگل‌ها و مراتع، معيار پوشش‌گياهي با بهره‌ برداري بي‌رويه از پوشش‌گياهي، معيار كشاورزي با شاخص الگوي غلط كشت و عدم رعايت تناوب زراعي، معيار خاك و زمين‌شناسي با شاخص فرسايش‌پذيري خاك در برابر عوامل فرساينده از مهم‌ترين معيارها و شاخص ‌هاي مؤثر در گسترش خطر بيابان ‌زايي استان خراسان رضوي در طي 30 سال گذشته بوده است.