تبيين جايگاه مشيت الهي در آثار مورخان قرن سوم تا ششم هجري

Explaining the place of divine providence in the works of historians in the third to sixth centuries AH

ديدگاه هاي مختلف درباره مسيله جبر و اختيار، با اندك تفاوتي، به قلمرو تاريخ هم دامن گسترانده است. مورخان، متاثر از اينكه تاريخ را تا چه اندازه عرصه نقش آفريني انسان بدانند يا جلوه گاه اراده خداي انسان، گرايش هاي مختلفي دارند. مشيت گرايي، عنواني عمومي براي اشاره به طيفي از رويكردهاست كه خواسته خداوند را در رويداد هاي تاريخي موثر مي داند. تقديرگرايي را مي توان يك سر اين طيف دانست كه انسان را فاقد اراده و اسير بي اختيار مشيت الهي مي شمرد و قانون گرايي مشروط را طرف ديگر اين طيف كه ضمن باور به اراده انسان ها، خداوند را داراي توجهي عام در همه زمينه ها و دخالت مستقيم در برخي امور مي داند.اين نوشتار، كوشيده است باور به مشيت الهي را در آثار مورخان مسلمان قرن سوم تا ششم هجري با استفاده از روش تحليل محتواي كيفي جهت دار، و همچنين، تحليل محتواي كمي، مورد بررسي قرار دهد. يافته هاي تحقيق، نشانگر آن است كه طبري و بيهقي را مي توان در شمار مورخان تقديرگرا قرار داد و يعقوبي، مسعودي، مسكويه و مقدسي را جزو مورخان قانون گراي مشروط.

Different views on the issue of predestination and liberty have spread to the realm of history with little difference. Historians have different tendencies depending their regard to history as the arena of human play or the manifestation of God’s will. Providence is a general term for referring to a range of approaches that make God's will effective in historical events. fatalism can be considered as one side of this range, which considers man with no will, and captive in God's providence and conditional legalism is the other side of this range which, while believing in the will of human beings, considers God that have general attention in all fields and direct involvement in some affairs. This article has tried to examine the belief in divine providence in the works of Muslim historians in the third to sixth centuries AH using the method of qualitative content analysis as well as quantitative. The research findings indicate that Tabari and Beihaqi can be considered among the historians of fatalism, and Yaqubi, Masoudi, Miskawayh, and Moghaddasi can be considered as conditional law-abiding historians