مروري بر مطالعات بار بيماري‌هاي منتسب به عوامل خطر محيطي در ايران: دستاوردها، محدوديت‌ها و برنامه‌هاي آينده

زمينه و هدف: مطالعات بار بيماري هاي محيطي از مهمترين نيازهاي ضروري براي تعيين وضعيت موجود، افزايش اثربخشي سياستگذاري ها و برنامه هاي بهداشتي و اولويت بندي مداخلات بهسازي محيط بشمار مي روند. در اين مقاله مروري وضعيت بار بيماري هاي محيطي در ايران براساس نتايج آخرين مطالعه جهاني بار بيماري ها (Global Burden of Disease (GBD))، ساير مطالعات جهاني و پژوهش هاي ملي در كشور مورد ارزيابي قرار گرفت. روش بررسي: در اين مطالعه پژوهش هاي انجام شده بر روي بار بيماري هاي محيطي در ايران با جستجو در پايگاه هاي علمي بين المللي و ملي مشخص شدند و مورد بررسي و تجزيه و تحليل قرار گرفتند. يافته ها: مرور مطالعات بار بيماري هاي محيطي نشان داد كه براساس نتايج مطالعه GBD سهم عوامل خطر محيطي در كل بار بيماري ها در كشور در سال 2017 بر حسب شاخص تعداد سال هاي از دست رفته به واسطه مرگ يا ناتواني (Disabilityadjusted life years (DALYs)) و تعداد موارد مرگ به ترتيب حدود 8 و 13 درصد بوده است. بر طبق نتايج مطالعه GBD، سهم عوامل خطر در DALY منتسب به عوامل محيطي در كشور در سال 2017 (در مجموع 329,648,1) به صورت زير بود: PM2.5 هواي آزاد 0.45 درصد، عوامل خطر شغلي 1.25 درصد، مواجهه با سرب 4.19درصد، آب آشاميدني ناسالم 0.5 درصد، ازن تروپوسفري 7.1 درصد، عدم دسترسي به تسهيلات شستشوي دست 5.1 درصد، دفع غيربهداشتي فاضلاب 4.1درصد، رادن هواي داخل ساختمان 6.0 درصد و آلودگي هواي داخل بواسطه مصرف سوخت جامد 3.0 درصد. كل نرخ DALY و نرخ مرگ منتسب به پرتوهاي فرابنفش خورشيدي در ايران در سال 2000 به ترتيب 2.46 و 7.0 برآورد گرديده است. شاخص DALY و نرخ DALY منتسب به غلظت بالاي فلورايد در آب آشاميدني ناشي از ايجاد فلوروزيس دنداني در كشور در سال 2017 به ترتيب 3443 و 31.4 به دست آمد. ارزيابي تاثير فلورايدزني آب آشاميدني به عنوان يك عامل محافظت كننده محيطي نشان داد كه اين اقدام از طريق پيشگيري از پوسيدگي دندان مي تواند شاخص DALY و نرخ DALY در كشور را به ترتيب 971,14 و 73.18 كاهش دهد. طي سال هاي 20172005، نرخ DALY (به ازاي هر 100 هزار نفر) منتسب به عوامل PM2.5 هواي آزاد، ازن تروپوسفري، رادن هواي داخل و عوامل خطر شغلي رو به افزايش بوده كه اين نتيجه اهميت اقدامات پيشگيرانه و كنترل آنها را افزايش مي دهد. نتيجه گيري: تفاوت چشمگيري در ميزان بار بيماري هاي منتسب به يك عامل خطر در مطالعات جهاني مختلف و همچنين ميان مطالعات جهاني و ملي وجود داشت. با توجه به بكارگيري داده هاي با جزئيات بيشتر و كامل تر و انجام ارزيابي هاي فروملي، نتايج مطالعات ملي بار بيماري هاي منتسب به عوامل خطر محيطي معتبرتر و كاربردي تر بوده، لذا تقويت و تداوم اين مطالعات در سطوح ملي و فروملي با توجه به اولويت ها، نيازها، روندهاي زماني ـ مكاني و با استفاده از داده ها و اطلاعات معتبر داخلي ضروري است و اكيدا توصيه مي گردد.