بررسي و تحليل گچ‌بري‌هاي نويافتۀ ايلخانيان آوه

هنر گچ بري در دورۀ اسلامي، هم از نظر فن و هم از نظر نقش مايه هاي تزئينيِ به كار رفته در آن، برگرفته از هنر تزئيناتي دورۀ ساساني است. نقوش گچ بري هاي دورۀ ساساني با الهام از محيط طبيعي اطراف خود، ارتباطي نه صدرصد ولي نزديك به آن، برقرار مي كند و به راحتي مي توان نمونه هاي مشابه آن ها را شناسايي كرد. اين امر نشان مي دهد كه مباحث انتزاعي كم تر در اين نقوش به كار رفته و هنرمند گرايش كم تري به اين سمت نشان داده است. امّا اين عناصر در پرتو حكمت و انديشه هاي اسلامي، تغيير شكل و معنا يافته اند. يكي از يافته هاي بااهميت و شاخص در محوطۀ آوه1 كه در جريان نجات بخشي امام زاده فضل بن سليمان در فصل سوم كاوش هاي اين محوطۀ تاريخي در سال 1388 ش. به دست آمد، تزئينات گچ بري بود. باتوجه به تاريخ قيدشده برروي يكي از كاشي هاي زرين فامِ يافت شده از اين بنا، يعني 684 هـ.ق.، اين تزئينات متعلق به دورۀ ايلخانيان است. نگارنده در پي اثبات هرچه بيشتر چنين تاريخ گذاري، به مطالعۀ فني و شكلي اين نقوش و مقايسۀ آن ها با تزئينات گچ بري ساير اماكن تاريخيِ برجاي مانده از دورۀ ايلخانيان پرداخته است. پژوهش حاضر به دنبال اثبات اين فرضيات است كه در اجراي نقوش تزئيني گچ بري هاي بناي مورد پژوهش، دو شيوۀ تزيينات گچي با برجستگي زياد و تزئينات گچي مُجوّف و نقوش تزئيني عبارت اند از نقوش گياهي، هندسي و كتيبه نگاري؛ و اين نقوش و شيوه هاي اجرايي آن ها، از الگو و سبك هاي مشخص تزئيناتي دورۀ ايلخاني تبعيّت كرده اند. اين پژوهش به روش توصيفي تحليلي و تطبيقي، و مطالعات آن به صورت كتابخانه اي و ميداني به سرانجام رسيده است. فعاليت هاي ميداني اين پژوهش شامل كاوش هاي گسترده باستان شناسي در دشت آوه و در مكان امام زاده فضل بن سليمان و نيز طراحي داده هاي به دست آمده از كاوش، هستند.