خشونت‌هاي قومي-مذهبي در خاورميانه عربي از منظر بحران دولت-ملت‌سازي

خشونت‌هاي قومي و مذهبي در عصر پسا جنگ سرد به مهم‌ترين واقعيت تلخ در بسياري از جوامع تبديل شده‌اند. در عصر حاضر، رواج و اشاعه تعارض‌هاي هويتي سبب شده‌اند مباحث ژئوپليتيكي تا حد قابل توجهي رنگ و بوي ژئوكالچري بيابند و سياست بين‌الملل نيز عمدتاً ماهيت هويتي بيابد. خاورميانه با اختصاص يك چهارم خشونت و كشمكش‌هاي قومي و مذهبي جهان به خود، در بين مناطق گوناگون جهان به كانون محوري سياست و تعارض‌هاي هويتي مبدل شده است. اين پژوهش از نوع تحقيقات تبييني بوده و با روش علي تحليلي و رويكرد نظري جامعه ‌شناختي تاريخي سياسي انجام شده است. پرسش تحقيق آن است كه مهم‌ترين دلايل و عوامل جامعه ‌شناختي و داخلي تأثيرگذار بر تشديد تروريسم و خشونت‌هاي قومي مذهبي در خاورميانه عربي از اواخر دهه 1990 به اين سو كدامند؟ فرضيه تحقيق به اين صورت طرح مي‌شود: با تمركز بر رويكرد جامعه‌شناختي تاريخي سياسي، مي‌توان گفت بحران دولت، ملت‌سازي و بحران هويت و مشروعيت سياسي ناشي از آن، نقش ماهوي، ژرف و مهم در ايجاد و بسترسازي براي تروريسم و خشونت قومي مذهبي داشته است. البته نگارنده بر اين باور است كه همانند هر پديده اجتماعي ديگر، خشونت هم بايستي چند علتي نگريسته شود اما ضرورت ژرف‌كاوي مي‌طلبد كه موضوع با تمركز بر يك يا دو عامل تبيين و توضيح داده شود. مهم‌ترين يافته اين تحقيق آن است كه در خاورميانه عربي، خشونت قومي و مذهبي كه اكنون بيش‌تر از گذشته فوران يافته است داراي عقبه تاريخي در يك سده اخير دارد. در گستره تاريخي، دو بحران سيستمي يعني بحران مشروعيت سياسي و بحران هويت، بستر ساز اصلي خشونت‌گرايي قومي مذهبي و عدم رفتارهاي دموكراتيك و بي‌ثباتي در منطقه بوده‌اند.