بررسي تطبيقي چهرۀ منصور حلاج در تذكره الأولياء و كشف‏المحجوب از منظر عرفاني

حسين بين منصور حلاج - عارف دلسوختۀ قرن سوم هجري- در ادبيات تصوف جايگاه والايي دارد. در بيشتر رساله‏ها و كتاب‏هاي عرفاني، سخنان، حالات و آراي وي ذكر شده و عمدتاً به دليل بيان شطح‏گونه‏اش- اناالحق- مورد انتقاد قرار گرفته است. هجويري در كشف‏المحجوب و عطار نيشابوري در تذكره‏الاوليا فصلي از كتاب‏هايشان را به ذكر او اختصاص داده‏اند. اين مقاله سعي دارد با شيوۀ توصيفي- تحليلي و با نگرش تطبيقي چهرۀ حلاج را در اين دو كتاب بررسي كند. پژوهش حاضر به اين نتيجه دست يافته است كه هجويري با توجه به اعتقاد به صحو چهره‏اي از حلاج ترسيم مي‏كند كه با تأييد كلّي همراه نيست. او تنها ديندار بودن و كرامات حلاج را تأييد مي‏كند و مي‏پذيرد كه او حلولي نبوده و سخنانش قابل تأويل است. در مقابل، عطار به دليل تمايل قوي‏ خود به تصوف و عرفان، چهرۀ مقدسي از وي ترسيم مي‏كند و تلويحاً تنها ايراد وي را فاش كردن اسرار الهي مي‏داند.