اثرات جهت جغرافيايي دامنه بر ابعاد مخروط‌افكنه (نمونه‌ي موردي: شيركوه-يزد)

شكل گيري، توسعه و فرگشت مخروط افكنه ها تحت تأثير پارامترهاي متعددي است كه بر حسب مطالعات قبلي عبارت اند از: عوامل هندسي حوضه ها، شرايط اقليمي و تغييرات آن، تكتونيك، ليتولوژي، تغييرات سطح اساس و تغييرات كاربري زمين. در هر منطقه اي يكي از اين عوامل كنترل كننده مورفولوژي، رسوب شناسي و ابعاد اين عارضه ها هستند. هرچند نحوه ي قرارگيري دامنه ي حوضه ي آبريز در برابر توده هاي هواي مرطوب مي تواند بر ابعاد مخروط افكنه اثرگذار باشد، اما تاكنون كم تر موردتوجه محققين قرار گرفته است. اين پژوهش به دنبال بررسي اثرات جهات جغرافيايي بر ابعاد مخروط افكنه هاي پايين دست در كوه شيركوه در بخش مركزي فلات ايران با آب وهواي خشك است. براي اين منظور 24 مخروط افكنه در دامنه هاي شرقي با جهت شمالي و جنوبي، دامنه هاي غربي و دامنه هاي شمالي مشخص و در GIS ترسيم شدند. عوامل هندسي آن ها شامل مساحت، طول، عرض مركز و عرض قاعده ي مخروط به همراه عوامل هندسي حوضه هاي بالادست شامل مساحت، محيط، ضريب گراويليوس، ضريب شكل، طول حوضه، متوسط ارتفاع، متوسط شيب و تراكم زهكشي محاسبه و در نرم افزار SPSS همبستگي و سپس رگرسيون آن ها ارزيابي گرديد. يافته ها نشان مي دهد كه در دامنه هاي شرقي با جهت شمالي و دامنه هاي شمالي همبستگي بين عوامل هندسي حوضه ها با ابعاد مخروطافكنه ها بسيار پايين است، اما در دامنه هاي شرقي با جهت جنوبي و دامنه هاي غربي مقادير همبستگي بالا و در بسياري موارد به بيش از 0.99 درصد مي رسد. محاسبات رگرسيون چندمتغيره نشان داد كه در جهات جغرافيايي مختلف عوامل اثرگذار حوضه بر ابعاد مخروط افكنه ها يكسان نيست. براي نمونه ، دو عامل شيب و ارتفاع حوضه در جهات مختلف، اثرگذاري متفاوتي داشته اند؛ در دامنه هاي شرقي با جهت شمالي اين دو عامل، بيش تر مساحت و طول مخروط را تحت تأثير قرار داده اند، اما در همين دامنه ها با جهت جنوبي، شيب و ارتفاع، تأثيري در ابعاد مخروط افكنه ها نداشته اند.