نقدِ بلاغي شعر مشروطه با تأكيد بر اشعار ميرزادۀ عشقي و ابوالقاسم لاهوتي

يكي از راه‌‌هاي شناخت ادبيات يك دوره، نقد و بررسي دقيق آثار ادبي و قضاوت بر مبناي واقعيّت‌‌هاي موجود آن دوره است. شعر دوره مشروطه كه حدِّ واسط شعر سنتي و شعر نو محسوب مي‌‌شود، از جهات گوناگون درخور توجه است. در اين مقاله به دنبال آن هستيم كه به بررسي نقدِ بلاغي دورۀ مشروطه با تأكيد بر اشعار ميرزاده عشقي و ابوالقاسم لاهوتي به عنوان دو شاعر مهم اين دوره بپردازيم. برخلاف تصور رايج، نقد بلاغي تنها در شناخت مباحث علم بيان منحصر نمي‌‌شود و طبق نظر اديبان، بررسي صنايع بديعي نيز بايستي در اين حوزه گنجانده شود. از اين رو در اين مقاله ضمن بررسي تشبيه، استعاره و كنايه، به بررسي صنايع تأثيرگذار بديعي دو شاعر نيز پرداختيم و اين صنايع بديعي را بر اساس فلسفۀ شكل‌‌گيري و معيارهاي زيبايي كه كمتر بدان پرداخته شده، طبقه‌‌بندي كرده‌‌ايم. از آنجا كه نيروي تخيّل در ساختن مجاز دخيل نيست و مجاز مُرسل توسط شاعر ساخته نمي‌‌شود، مجاز را مورد تحليل قرار نداديم. از رهرو اين پژوهش جدا از شناخت بيشتر دو شاعر، دريافتيم كه با وجود عوام‌‌گويي شعر دورۀ مشروطه، شاعران اين دوره استفاده از صنايع بلاغي را كنار ننهاده‌‌اند و تنها از جنبۀ زينت نيز بدان ننگريسته‌‌اند؛ بلكه از اين صنايع در جهت بيان معضلات و مشكلات جامعه سود جسته‌‌اند تا بدين واسطه بر مخاطبان خود تأثير بگذارند و آنها را ترغيب به ايجاد تحوّل و تغيير نمايند.